Filips van Marnix van Sint Aldegonde

(Filips van) Marnix, Heer van Sint-Aldegonde, stamt uit een Franse adellijke familie. Hij studeert in Genève bij Calvijn en wordt later een van de voornaamste getrouwen van Willem van Oranje, voor wie hij veel militair en diplomatiek werk verzet. Zijn bekendste literaire werk is het satirische Biëncorf der H. Roomsche Kercke. Jan en Annie Romein noemden hem in hun Erflaters ‘de penvoerder van de Opstand’. Algemeen wordt aangenomen dat Marnix de auteur is van het Wilhelmus, al is dat nooit officieel bewezen. Ook staat hij bekend als de eerste cryptograaf in de Nederlanden.  Hij ontcijfert talrijke geheime diplomatieke boodschappen.

Levensloop

Marnix van Sint-Aldegonde wordt geboren als derde zoon van Jacob van Marnix, heer van Thoulouse en de Bourgondische edelvrouw Maria van Hemmericourt. Van haar erft hij de Aldegonde berg in Henegouwen. Hij studeert in Parijs, Padua en Genève, aanvankelijk rechten, later theologie. Als overtuigd Calvinist heeft hij een grote invloed op Willem van Oranje, bij wie hij vanaf 1571 in dienst is. Hij heeft de leiding over talrijke veldtochten, voert een aantal diplomatieke missies uit en is in 1576 nauw betrokken bij de Pacificatie van Gent en is enige tijd voorzitter van de Raad van State. Vanaf 1583 is hij buitenburgemeester van Antwerpen, na de val van de stad aan de Schelde trekt hij zich terug op zijn kasteel in West-Souborg, bij Middelburg. Aan het eind van zijn leven werkt hij in opdracht van de Staten van Holland aan een Bijbelvertaling in Leiden, de stad waar hij in 1598 overlijdt en wordt begraven. In Souburg wordt in de negentiende eeuw een gedenkteken voor hem opgericht.  Hij is drie keer getrouwd geweest: allereerst met Philippa van Bailleul, later met Catharina van Eeckeren en na haar dood met Josina de Lannoy, die hem overleeft. Zij sterft in 1604. Filips van Marnix heeft uit zijn eerste twee huwelijken vier kinderen.

Biënkorf en ander werk

Marnix van St. Aldegonde was zeer vaardig met de pen. Na zijn studie schrijft hij als fervent Calvinist een aantal schotschriften en traktaten, waaronder Het compromis of het Verbond deredelen en Van de beelden afgheworpen in de Nederlanden in Augusto 1566. Naam maakt hij vooral met zijn Biënkorf der H. Roomsche Kercke, waarvan een eerdere editie in het Frans was geschreven. Centrale teneur van het hekelschrift is de voortreffelijkheid van de protestantse levensbeschouwing boven het geloof van de aan uitwassen rijke katholieke kerk. In zijn analyse is Marnix scherpzinnig, maar in zijn satirische aanvallen op de kerk van Rome, die hij vergelijkt met een bijenkorf, schiet hij volgens tijdgenoten en latere historici en andere wetenschappers aan zijn doel voorbij. Zijn betoog verschijnt tijdens zijn leven in zes edities en na zijn dood in negentien uitgaven. De Biënkorf markeert de overgang van het Middeleeuwse godsgeloof naar een kritischer benadering van de religie. In die zin vormt het hekelschrift van Marnix een ijkpunt. Tussen 1571 en 1585 wijdt hij zich voornamelijk aan talrijke politieke activiteiten. Pas als hij zich op zijn kasteel in Souburg heeft teruggetrokken, komen er weer publicaties. In 1589 verschijnt zijn Trouwe vermaninge aen de christelicke gemeynten van Brabant, Vlaenderen, Henegauwen ende andere omliggende Landen, een pleidooi voor een zuiver en oprecht geweten in godsdienstzaken. Omdat hij uitstekend Hebreeuws en Grieks kan lezen en op basis van zijn psalmberijmingen, krijgt hij van de Staten van Holland de opdracht de bijbel te vertalen. Tijdens zijn werkzaamheden overlijdt hij, 58 jaar oud. Drie jaar daarvoor heeft hij nog een vermaning gepubliceerd over de grenzen van godsdienstige verdraagzaamheid.

Het Wilhelmus

Algemeen wordt aangenomen dat Marnix de auteur is van het Wilhelmus, het geuzenlied bij uitstek en ons volkslied sinds 10 mei 1932. Het Wilhelmus moet tot stand zijn gekomen tussen 1568 en 1572. Mogelijke andere auteurs zijn Adriaen de Saravia, de veldprediker van Willem van Oranje, of de broers Dirck en Frans Coornhert. Na nauwkeurige tekstvergelijking komen de meeste wetenschappers uit bij Marnix van Sint-Aldegonde.

Waardering

Jan en Annie Romein stellen in hun Erflaters dat Marnix niet zozeer gewaardeerd moet worden als staatsman, geleerde of theoloog, maar ‘dat hij te onzent de eerst seculiere intellectueel geweest is, die met zijn geschriften rechtstreeks de politiek beïnvloedde en die rechtstreeks erdoor beïnvloed werd, aldus twee levenssferen verbindend die door de kerkelijke cultuur van de middeleeuwen sinds de oudheid onverbonden waren gebleven.’

Vernoemingen

Nazaten van Marnix van St. Aldegonde, die de titel graaf dragen, maken nog altijd deel uit van de hoge Belgische adel. Naar Marnix zijn talrijke scholen genoemd en een vrijmetselaarsloge.

Links

www.dbnl.org

www.kasteelmarnixdesaintealdegonde.be