Hadewijch

Over het leven van de grote mystica Hadewijch is nauwelijks iets bekend, maar met haar werk is ze tot ver over onze landsgrenzen befaamd geworden. Haar visioenen, strofische gedichten en brieven getuigen van een voor die tijd zeer onafhankelijke geest. Haar teksten, geschreven in een Brabantse variant van het Middelnederlands zijn gepassioneerd en gedreven. Er zijn geen originelen van bekend, maar wel talrijke copieën die op diverse plaatsen zijn vervaardigd.

Leven

Er bestaan geen vaststaande biografische gegevens over Hadewijch van Antwerpen, zoals ze wel wordt genoemd. (Hadewijch is in de dertiende eeuw een vaak voorkomende naam). Ze moet van goede afkomst zijn geweest, misschien wel van adel (telg uit het huis Breda-Schoten wordt gesuggereerd), ze moet gezien haar teksten hebben beschikt over een grote kennis van de bijbel en van het werk van de Kerkvaders. De mystiek is in de dertiende eeuw een belangrijke geestesstroming, Hadewijch wordt dan ook beschouwd als een voorloper van Jan van Ruusbroec, een mysticus over wie veel meer vaststaat. Veel wetenschappers nemen aan dat Hadewijch in Antwerpen in het hertogdom Brabant heeft geleefd, wellicht als begijn, of als leidster van een groep vrouwen. Algemeen wordt aangenomen dat zij ook een tijd in Brussel heeft geleefd. Haar belangrijke werk wordt tussen 1238 en 1244 gedateerd, maar er zijn ook kenners van haar oeuvre die vermoeden dat het veel later, aan het begin van de veertiende eeuw, is ontstaan.

Visioenen

Er zijn 14 visioenen overgeleverd, die een grote kennis van de Openbaring van Johannes verraden. De vrouwelijke hoofdpersoon gaat geheel op in de liefdesband met Christus, zij beschrijft hoe ze schokt en beeft uit fysiek en psychisch verlangen naar Hem, naar Christus. Vaak gebruikt ze de term ‘orewoet’, om haar staat weer te geven, zij beschouwt zichzelf als de fysieke en metaforische bruid van Christus. Men neemt aan dat de teksten, die tot de mooiste, maar ook moeilijkste uit de Middeleeuwen behoren, ook vaak zijn gezongen, wellicht met de vrouwen met wie zij samenleefde.

Strofische gedichten

De mystieke ‘minne’ heeft Hadewijch ook verwoord in 45 gedichten, waarin de vreugde en het verdriet om de diep gevoelde ‘minne’ centraal staan. Tekstonderzoek heeft uitgewezen dat de gedichten streng zijn gecomponeerd en dat bepaalde motieven steeds terugkeren. Het taalgebruik is anders maar de gelijkenis met het profane, Hoofse minnelied is opvallend.

Brieven

Er zijn 31 brieven bewaard gebleven. Worden de visioenen en gedichten vaak als ‘knap’ beschreven, de brieven gelden als ‘ontroerend’. In ritmisch proza gaat Hadewijch in op de verschillen tussen God en de mens. De brieven zijn bedoeld om voorgelezen te worden of gezongen. In die epistels stelt Hadewijch zich duidelijk op als een leidsvrouwe, de meeste teksten zijn ook aan vrouwen gericht. Net als de andere genres die Hadewijch beoefent, zijn de brieven gepassioneerd, obsessief, compromisloos, zelfverzekerd en wisselt de stemming voortdurend.

Reputatie

Al bij tijdgenoten verwerft Hadewijch als onafhankelijke vrouwelijke geest, die bepaald niet op haar mondje is gevallen, een enorme naam en faam. Van Ruusbroec bouwt enkele decennia na haar een heel theologisch systeem om haar werk. In het Nederlandse taalgebied is het de Vlaamse pater Jozef van Mierlo die zijn levenlang heeft gewijd aan studie naar Hadewijchs leven en teksten en die ook tussen 1912 en 1952 heeft uitgegeven. In tal van landen is haar mystieke werk vertaald en het geniet ook in andere contreien groot aanzien. In vrouwelijke emancipatoire kringen in de tweede helft van de twintigste eeuw krijgt Hadewijch veel aandacht. Er verschijnen de laatste jaren naast cd’s met gezongen teksten, ook talrijke wetenschappelijke studies en hertalingen, zoals bijvoorbeeld van Imme Dros.

Het Literatuurmuseum collectioneert brieven, foto’s, documenten, manuscripten, typoscripten en parafernalia van auteurs van na 1750. Handschriften van het werk van Hadewijch bevinden zich voornamelijk in de Universiteitsbibliotheek van Gent.

Links

www.kb.nl

www.dbnl.org