Willem Bilderdijk

De dichter Willem Bilderdijk is één van de meest invloedrijke figuren van de negentiende eeuw. Hij is oranjegezind en conservatief, maar in zijn poëzie wil hij een vernieuwer zijn. Vanwege zijn verzet tegen de Franse overheersing wordt hij uit Nederland verbannen. Later blijkt hij het goed te kunnen vinden met koning Lodewijk Napoleon. 

Voet

Willem Bilderdijk wordt op 7 september 1756 geboren in Amsterdam. Op vijfjarige leeftijd krijgt hij een beenvliesontsteking waardoor hij tien jaar binnen moet blijven. Hij kan niets anders doen dan lezen en schrijven. Als hij op zestienjarige leeftijd weer redelijk kan lopen, heeft hij al een ongekende belezenheid.

Verlustiging

Als Bilderdijk twintig is, wint hij met zijn gedicht ‘De invloed der dichtkunst op het staetsbestuur’ een gouden penning van een Leids kunstgenootschap. Zijn reputatie is in één klap gevestigd. Het gedicht is ook het begin van Bilderdijks enorme oeuvre. Tientallen publicaties zouden volgen. In 1779 verschijnt Mijn verlustiging, erotische verzen in een beperkte oplage zonder auteursnaam.

Advocaat

Bilderdijk studeert rechten in Leiden en wordt daarna advocaat in Den Haag. De jonge advocaat ontwikkelt zich steeds meer in conservatieve en anti-revolutionaire richting. In 1785 verdedigt hij de beruchte Kaat Mossel, die de Oranjegezinden aanvoerde tijdens opstootjes met Fransgezinden in Rotterdam.

Verbannen

In 1795 worden de Oranjes verdreven en wordt de Fransgezinde ‘Bataafsche Republiek’ ingesteld in Nederland. Van alle advocaten wordt een eed van trouw aan het nieuwe regime geëist. Bilderdijk weigert en hij wordt verbannen. Hij zwerft door Duitsland en Engeland en verdient zijn geld met de meest uiteenlopende baantjes: portretschilder, vertaler, dokter en docent, maar hij blijft ook doorschrijven. Diverse bundels van de verbannen dichter zien het licht, waaronder vier grote delen Poëzij.

Catharina en Katharina

Willem Bilderdijk is er wel eens van verdacht dat zijn weigering van de eed eigenlijk helemaal niet zo principieel was. Hij zou op deze manier van zijn eerste vrouw af willen komen. In 1785 was hij getrouwd met Catharina Woesthoven, bij wie hij vier kinderen kreeg. Tijdens zijn verbanning ontmoet hij bij een bezoek aan de schilder Schweikhardt in Londen diens dochter Katharina. Ze beginnen een verhouding. Bilderdijk kan pas met haar trouwen als zijn eerste huwelijk in 1802 wordt ontbonden. 

Lodewijk Napoleon

In 1806 mag Bilderdijk terugkeren naar Nederland. In datzelfde jaar ontstaat het Koninkrijk Holland met Napoleons broer Lodewijk als vorst. Bilderdijk kan het goed met de nieuwe koning vinden, ook omdat hij voorstander van de monarchie is. Een monarchie zonder Oranje is nog altijd beter dan een republiek. Bilderdijk geeft de koning Nederlandse les en krijgt een jaargeld en diverse baantjes. Ondertussen schrijft hij stevig door. In 1807 publiceert Bilderdijk één van zijn belangrijkste werken, De ziekte der geleerden, een lang gedicht over alle ziekten en medische klachten die hijzelf had ondervonden.

Kunst der poëzy

Het jaar 1809 vormt een keerpunt voor Bilderdijk. Door zijn omzwervingen in het buitenland heeft hij andere ideeën opgedaan en neemt hij afstand van de regels van het classicisme en de dichtgenootschappen. Hij publiceert De kunst der poëzij, waarin hij verklaart: ‘Blaas me aan, gevoel der kunst! Ik wil geen meesters meer.’ Voor Bilderdijk is poëzie voortaan vooral de uitstorting van gevoelens. Poëzie is van het hart en niet van het hoofd. Hiermee sluit hij aan bij de internationale Romantiek, maar bij Bilderdijk zijn de romantische opvattingen altijd ingebed in een calvinistische wereldbeschouwing.

Conservatief

Door zijn kritiek op de Verlichting, de Franse Revolutie, de democratie, de burgerij en de ‘vooruitgang’ in het algemeen kan Bilderdijk worden beschouwd als de aartsvader van het Nederlandse conservatisme. Zijn leerling Isaac da Costa publiceerde geheel in de lijn van Bilderdijk het conservatieve pamflet Bezwaren tegen de geest der eeuw (1832). Bilderdijks denken is ook het begin geweest van de Reveil-beweging, de opleving van orthodox protestants-christelijk denken aan het begin van de negentiende eeuw. Anti-revolutionaire staatsmannen van Guillaume Groen van Prinsterer tot Abraham Kuyper hebben allen invloed van Willem Bilderdijk ondergaan.

Willem Bilderdijk overlijdt op 18 december 1831 in Haarlem.

Het Literatuurmuseum beheert een grote collectie Bilderdijkiana. In deze collectie bevinden zich enkele tientallen handschriften, onder andere van verschillende gedichten, waarvan veel met opdracht. Ook bevindt zich in de collectie een handschrift van het treurspel Arria en Petus. Er is een klein aantal brieven van Bilderdijk, gericht aan onder anderen Isaac da Costa en aan schoonzus (en dichteres) Maria Petronella Woesthoven. Daarnaast bevat de collectie drukproeven, juridische aantekeningen en curiosa zoals tekeningen van Bilderdijks hand.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Willem Bilderdijk in het Literatuurmuseum de catalogus.

Links

www.kb.nl
www.willembilderdijk.nl

www.literatuurgeschiedenis.nl

www.dbnl.org

www.bilderdijk.org