Willem die Madoc maakte

Willem die Madoc maakte is de anonieme, waarschijnlijk uit Oost-Vlaanderen afkomstige auteur van één van de beroemdste Middeleeuwse teksten Van den Vos Reynaerde. Het epos is vermoedelijk rond 1260 ontstaan, de auteur verwijst naar een eerdere tekst Madoc(ke) die verloren is gegaan en bevestigt zijn naam in de laatste regels met een acrostichon ‘bi Willeme’. Van den Vos Reynaerde is inspiratiebron geweest voor veel andere literaire werken van onder anderen  Chaucer, Shakespeare en Goethe. Naar het ontstaan van de Reynaert wordt tot op de dag van vandaag onderzoek gedaan.

Auteur

Van de auteur van Van den Vos Reynaerde is alleen de voornaam overgeleverd en het feit dat hij ook de schrijver is van het verdwenen werk Madoc. Volgens wetenschappers kan Madoc een Arthurroman zijn geweest, een reisverhaal (in de trant van de ridderlijke Brandaan), of het verslag van een droom of visioen van een tocht naar een andere wereld. Dit zijn alledrie veronderstellingen, die de nooit gevonden tekst in een Keltische sfeer plaatsen. Op basis van de zeer geraffineerde tekst van de Reynaert neemt men aan dat Willem goed op de hoogte moet zijn geweest van de verzameling Franse vossenverhalen, de Roman de Renard, die hij niet alleen bewerkt heeft, maar ook een eigenzinnige wending heeft gegeven. Hij moet ‘zijn talen’ hebben gekend en over een grote Bijbelkennis hebben beschikt. Frits van Oostrom meent dat hij goed op de hoogte is geweest van het dertiende eeuwse recht op basis van de vele scherpzinnige pleidooien in de Reynaert. Dat Willem een raadsman of griffier in Gent of omstreken is geweest, wordt nu als meest waarschijnlijk beschouwd.

Inhoud

Van den vos Reynaerde beschrijft een hofdag van koning Nobel. Alle dieren klagen over de schurkenstreken van de niet aanwezige Reynaert. De koning besluit de vos te dagvaarden, maar listig als hij is laat hij zich niet gemakkelijk meevoeren en probeert hij door een overtuigend verzinsel aan zijn straf te ontkomen. Hij veinst dat een aantal dieren tegen de koning samenspannen, onder wie zijn eigen vader. De vrouw van de koning staat er op dat de samenzweerders worden ingerekend. Het gaat er buitengewoon bloedig aan toe. Reynaert vertrekt daarna zogenaamd op bedevaart naar Rome, maar in werkelijkheid vermoordt hij Cuwaert de haas en stuurt diens kop in een tas naar de koning, die woedend wordt en met de edelen tevergeefs op zoek gaat. Wie Reynaert vindt mag hem straffeloos aanpakken.

De tekst

De Reynaert geldt als een meesterwerk, waarbij de auteur niet alleen gebruik heeft gemaakt van een aantal verhalen zoals die in de Roman de Renard zijn verzameld, maar ook van allerlei Germaanse verhalen over het dierenrijk. Van den Vos Reynaerde is in hedendaagse zin een echte roman: een fictief, afgerond verhaal waarin alles met elkaar samenhangt. Het dierenverhaal was bij uitstek geschikt om de mensen een spiegel voor te houden. De auteur Willem is in zijn tekst beurtelings humoristisch, bijtend en zeer vaak dubbelzinnig, zeker op het seksuele vlak. Tot op de dag van vandaag studeren wetenschappers op scènes en fragmenten van dit ook voor ons zeer leesbare, maar ongekend geraffineerde epos, waarin de feodale samenleving op een niets ontziende manier wordt getypeerd.

Handschriften

Van de Reynaert zijn maar liefst twee complete handschriften (het Comburgse en Dyckse) en drie fragmentarische overgeleverd, vermoedelijk ontstaan in een Gentse kopiistenschool. Het is de enige Middeleeuwse Nederlandse tekst die in het Latijn (Reynardus vulpes) is vertaald, naar men aanneemt op een Brugse kapittelschool.

Invloed

Het Reynaert-verhaal heeft een aantal buitenlandse auteurs sterk beïnvloed. Genoemd moeten worden Geoffrey Chaucer, die het epos gebruikt in zijn Canterbury Tales. Tybeert de kater uit de Reynaert komt bij Shakespeare in Romeo and Julia voor als Tybalt. Goethe gebruikt de listige vos in Reineke Fuchs. De in het Latijn vertaalde versie van de Reynaert is in 1967 terugvertaald naar het Nederlands. Paul Biegel publiceert in 1972 een moderne versie van het verhaal. In de tekst genoemde Zeeuw-Vlaamse stad Hulst staat een groot standbeeld met de dieren uit de Reynaert. Van wetenschappelijke vondsten of nieuwe theses wordt sinds 1988 gewag gemaakt in het helemaal aan de Reynaert gewijde tijdschrift Tiecelijn. In het in 1998 verschenen Suske en Wiske album De rebelse Reinaert komen diverse allusies voor op de van kindermoord veroordeelde Marc Dutroux.

Links

www.dbnl.org