Anton Constandse

‘Ik heb nooit anders willen zijn dan een ambachtsman, wiens werktuig het woord is. Geen letterkundige en geen politicus, maar een onafhankelijk (en vaak individualistische) commentator, voor wie omgeving en buitenwereld stof leverden tot overpeinzing, en vooral: tot reageren. Soms opstandig, vaak in vrijheid analyserend en gewoonlijk afkerig van dienstbaarheid.’

Als twintigjarige speelt Anton Constandse een sleutelrol in de Sociaal-Anarchistische Jongeren Organisatie en houdt hij voordrachten in het hele land. Hij leeft van tijdelijke banen, privélessen en van de brochures en artikelen die hij schrijft. De dreiging van het fascisme brengt hem aan het twijfelen, en de Spaanse burgeroorlog wordt zijn keerpunt: ‘Toen bleek het nodig de staatsloze idealen van het anarchisme op te offeren aan het verzet tegen het fascisme.’ In 1938 neemt hij afscheid van het anarchisme als politieke beweging: ‘Zij hebben niet ingezien dat voor alles de politiek een harde en meedogenloze strijd is om de macht.’ Zijn Grondslagen van het anarchisme, verschenen in datzelfde jaar, zal decennia lang in druk blijven. In 1940 wordt Constandse op politieke gronden door de Duitsers gevangengenomen.

Na de bevrijding wordt hij hoofdredacteur buitenland van het liberale Algemeen Handelsblad en na zijn pensionering spreekt hij over de internationale politiek voor VPRO-radio en schrijft hij voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland en De Nieuwe Linie.

Constandse is bevriend met Jan Roëde , die in 1980 dit portret van hem maakt. In deze zelfde periode schildert Roëde het zwart-witportret ‘En face’, dat erg op dit portret lijkt – in 2016 wordt het door de Jan Roëde Stichting geschonken aan de Anton Constandse Stichting. In 1981 zit Roëde in de jury van de Culturele Prijs Zuid-Holland, die de prijs toekent aan Constandse voor de niet-aflatende wijze waarop hij aandacht heeft gevraagd voor de grondslag en voorwaarde van alle cultuur: vrijheid.