Hendrik Tollens

Hendrik Tollens is tijdens zijn leven de populairste dichter van Nederland,  een negentiende eeuwse ‘dichter des vaderlands’. Hij is de auteur van ‘Wien Neêrlands bloed in d’ aders vloeit’, dat tot 1932 het officiële volkslied van Nederland is. Geliefd waren zijn gedichten over huis en haard. Zijn belangrijkste werk is het epische gedicht ‘De overwintering der Hollanders op Nova Zembla’.

Verf

Hendrik Tollens wordt in 1780 in Rotterdam geboren. Zijn vader is handelaar in verf en Tollens is voorbestemd om ook in de zaak te komen. Hij krijgt zijn opleiding op een internaat in het Duitse Elten. Hendrik Tollens neemt met tegenzin de verfhandel over en maakt daarin ook zijn fortuin. Zijn grote passie geldt echter de poëzie, die hij naast zijn bedrijf beoefent. Hij verkeert graag in artistieke kringen en ontmoet daar zijn vrouw: Gerbranda Catharina Rivier, de dochter van toneelschrijver Simon Rivier. Tollens ouders verzetten zich tegen het huwelijk, maar Tollens zet door en trouwt met haar.

Patriot

In zijn jonge jaren schrijft Hendrik Tollens heel wat gedichten die niet stroken met zijn latere status als brave dichter van huiselijke tafereeltjes. Hij schrijft sentimentele en zelfs erotische gedichten. Ook toont hij sympathie voor de Patriottenbeweging en voor de idealen van de Verlichting. Tijdens de Franse tijd neemt hij echter afstand van het onderdrukkende bewind van Napoleon.

Huis en Haard

Beroemd wordt Tollens vooral door zijn huiselijke gedichten over kleine gebeurtenissen. Na 1800 legt hij zich hier steeds meer op toe. Tollens’onderwerpen betreffen het gezinsleven, het vaderland en het huis van Oranje. Herkenbaarheid is de grootste kracht van deze gedichten en hij verwerft er de status mee van nationaal dichter. Als in 1817 een prijsvraag wordt uitgeschreven voor een nieuw volkslied wordt Tollens de winnaar met ‘‘Wien Neêrlands bloed in d’ aders vloeit, van vreemde smetten vrij’. Het lied wordt getoonzet door Johann Willem Wilms.

Overwintering

Tollens’ strofische romances, lange epische gedichten over grote vaderlanders zoals Jan van Schaffelaar en Michiel de Ruiter genieten ook grote populariteit. Tot hetzelfde genre hoort zijn bekendste werk: De overwintering der Hollanders op Nova Zembla uit 1819 over de Hollandse zeelieden die eind zestiende eeuw vast komen te zitten op het Siberische eiland en de bijtende vrieskou overleven in ‘Het behouden huis’.

Avondmijmering

Op het toppunt van zijn roem schrijft Tollens het gedicht ‘Avondmijmering’ (1823), waaruit blijkt dat hij zelf niet geheel tevreden is over al het werk dat hij had geschreven  en dat hij eigenlijk hoger had willen reiken. In het gedicht denkt hij terug aan zijn veelbelovende jeugd: ‘’s Avonds aan mijn haard, Haal ik weêr de droomen in, Reeds zoo vaak verjaard’. Uit dit gedicht blijkt dat Tollens zijn eigen beperkingen beter kent dan zijn bewonderaars.

Vereerd en verguisd

Op oudere leeftijd is de status van Tollens haast onaantastbaar in Nederland. Hij krijgt standbeelden in Rotterdam en in Rijswijk. In Rijswijk trekt hij zich aan het einde van zijn leven terug op Ottoburg, bekend als het ‘Tollenshuis’. Na zijn dood brokkelt zijn reputatie pijlsnel af. Eerst oordeelt Busken Huet meedogenloos over het werk van Tollens, daarna rekenen de Tachtigers stevig met hem af. Pas later wordt zijn werk, vooral om historische redenen, weer meer gewaardeerd.

Begrafenis

Hendrik Tollens overlijdt in Rijswijk in 1856. Zijn dood wordt beleefd als een nationale gebeurtenis. Een grote schare bewonderaars volgt Tollens naar zijn laatste rustplaats. Eén van de aanwezigen schrijft later: ‘De naam van onzen Volksdichter Tollens zal leven, zoo lang Christelijke burgerzin Vaderland en Koning - Koning  en Vaderland samenbindt - en het Hollandsche hart zegene dien naam tot in het verste nageslacht!’

Het Literatuurmuseum beheert van Hendrik Tollens enkele handschriften van gedichten en een klein aantal brieven, onder anderen gericht aan H.J. Schimmel en aan S.J. van den Bergh. Zie voor een overzicht van alle documenten van Hendrik Tollens in het Literatuurmuseum onze catalogus.

Links

www.literatuurgeschiedenis.nl

www.dbnl.org