Annemarie van Haeringen gaf Hanna Kraans boze heks voor vele kinderen een gezicht

Ik durf niet te zeggen welke leeftijd ik had toen ik besefte dat kinderboekenschrijvers zelden verantwoordelijk zijn voor de illustraties die bij hun teksten worden geplaatst. Misschien heeft het er iets mee te maken dat de naam van de illustrator van oudsher zelden zo prominent op de kaft vermeld staat als die van de auteur, terwijl de illustrator wel degelijk een belangrijke bijdrage levert aan het gesamtkunstwerk.

Sterker nog: ik durf te beweren dat juist de tekeningen een gezicht geven aan de personages die in de hoofden van kinderlezers tot leven komen. Zo geldt dat in elk geval wel voor mij: het was Fiep Westendorp die de gestalten van Otje, Pluk van de Petteflet en Floddertje in mijn geheugen prentte, en het was Annet Schaap die de personages uit de boeken van Jacques Vriens en Francine Oomen voor mijn geestesoog liet verschijnen. Als ik probeer terug te halen wat aan die boeken mij toen het meeste plezier gaf, het lezen of het kijken, weet ik werkelijk het antwoord niet. 

‘De koningin van de dansvloer’

Eenzelfde artistieke symbiose vinden we bij de kinderboekenreeks over de boze heks van schrijver Hanna Kraan (1946-2011). In totaal verschenen er tien boeken over de avonturen van deze slechtgehumeurde dame op een bezemsteel, waarvan maar liefst de helft werd genomineerd voor de Prijs van de Nederlandse Kinderjury. De heks uit deze verhalen kreeg gestalte dankzij de pentekeningen van Annemarie van Haeringen (1959), die zich in haar carrière verder ontfermde over het werk van onder anderen Toon Tellegen, Sjoerd Kuyper, Rindert Kromhout en Tonke Dragt. Daarnaast maakte ze haar eigen prentenboeken, zoals De prinses met de lange haren (1999), het met een Gouden Penseel bekroonde Beer is op Vlinder (2004) en Sneeuwwitje breit een monster (2014), waarvoor ze een Zilveren Penseel kreeg. Ook ontving ze de Woutertje Pieterse Prijs voor Vandaag houd ik mijn spreekbeurt over de anaconda (2022), met teksten van Bibi Dumon Tak. 

Boven op al die prijzen komt een bekroning van haar complete oeuvre: op donderdag 20 november neemt Van Haeringen de Max Velthuijs-prijs 2025 voor haar kinderboekenillustraties in ontvangst. De jury omschrijft haar als ‘de koningin van de dansvloer’, die met pen, inkt, aquarel, potlood en gemengde technieken een bijzondere combinatie van wervelende elegantie en ultieme rust creëert.

Van Haeringen volgde de lerarenopleiding tekenen en handvaardigheid in Tilburg, gevolgd door de Rietveld Academie, waar ze als hoofdvak illustratie koos. Na haar afstuderen in 1983 ging ze direct aan de slag als illustrator van kinder- en jeugdboeken, en maakte ze tekeningen voor verschillende kranten en kindertijdschriften. Naast de vele prijzen die ze in ontvangst mocht nemen, was ook De koning bakt een huis, het Kinderboekenweekgeschenk dat zij in 1996 mocht verzorgen, een kroon op haar werk.

Kinderen lopen weg met haar tekeningen, blijkt ook uit het archief van het Literatuurmuseum. Daar zijn brieven te vinden die jonge lezers schreven aan Hanna Kraan waarin ze hun liefde uitspreken voor de boze heks, hun favoriete verhalen noemen en passages aanhalen, en smeken om een antwoord van de schrijver. Eén getypte brief van een Haarlems gezin maakt zelfs melding van de overname van spreekwoorden uit de boeken: van ‘Egelregels!’ en ‘Oeioeioei!’ tot ‘Blaadjes dwarrelen, takken kraken; nu zou appeltaart wel smaken’. Ook laten de kinderen hun eigen fantasie de vrije loop, met dichtregels waarin de boze heks door de schoolgangen sluipt en met soepel rijmende toverspreuken om gras in modder te laten veranderen. 

Natuurlijk delen de kinderfans hun passie niet alleen in tekst, maar ook in beeld. Sommigen sturen zelfs complete heksenboekjes op: eigen variaties op de bestaande reeks, met tekeningen in de bekende vlekkerige stijl van Van Haeringen, duidelijk geïnspireerd door de bestaande illustraties: de houdingen van de boze heks weerspiegelen die van de houdingen van het hoofdpersonage op de omslagen van Kraans boeken, dansend in de wind, gebogen over een pruttelende ketel of ronddartelend met een konijn. 

Een enkel kind had duidelijk wel al het inzicht dat mij op die leeftijd nog moest invallen. Zo vraagt de zevenjarige Rosa in haar brief niet alleen of Kraan nog meer boeken over de boze heks wil schrijven, maar ook dat ‘Annemarie van Haeringen nog tekeningen zou maaken’. Ook de Haarlemse familie richt graag de aandacht op ‘de prachtige tekeningen’ van de illustrator. 

Lees je een boek waarvan je ondersteboven bent, maak een tekening en stuur ’m op naar de auteur in kwestie

De brieven en tekeningen getuigen van een toewijding aan het lezen van boeken waarvan ik hoop dat die nog steeds bij kinderen en hun ouders te vinden is. Wie de fanmail bekijkt, kruipt even bij hen in bed of op schoot, stilletjes meegenietend van hun bewondering voor het werk van Van Haeringen en Kraan. Ik hoop van harte dat gezinnen nog vele jaren zo bij elkaar zullen zitten, met oog voor de kleurrijke verhalen én de tekeningen die hen vergezellen.

Dat ze die boekenliefde ook nog eens omzetten in eigen creaties voor de makers van die boeken, is een extra groot geschenk. Wat mij betreft hoeven we daar bij het ingaan van onze tienerjaren niet mee op te houden: volgens mij zou menig schrijver en illustrator net zo graag post krijgen van inmiddels opgegroeide bewonderaars, nog steeds geschreven met kleurtjespennen op vrolijk briefpapier en versierd met stickers en tekeningen.

En om nog een stap verder te gaan: hoe leuk zou het zijn als ook auteurs van niet-geïllustreerde boeken voor volwassenen zulke rijkelijk gedecoreerde fanmail ontvingen? Bij dezen dus een warme uitnodiging: lees je een boek waarvan je ondersteboven bent, maak een tekening en stuur ’m op naar de auteur in kwestie. Ik weet zeker dat je een lach op diens gezicht zult toveren.