Jules Deelder

J.A. Deelder debuteerde in 1962 met het gedicht ‘Straat’ in het Algemeen Handelsblad en was in 1966 de jongste deelnemer aan het legendarische Poëzie in Carré van Simon Vinkenoog. Hij werd gezien als iemand die met zijn ‘NEON-realisme het moderne levensgevoel van de jongere generatie’ verwoordt, aldus stadgenoot Riekus Waskowsky.

Deelder schopt tegen de literaire en maatschappelijke orde, zelfexpressie en humor staan bij hem centraal en daarmee gaat hij zijn thematiek te lijf (veel Rotterdam en Tweede Wereldoorlog). Hij moet niets hebben van intellectualisme en wil toegankelijk zijn: ‘Hetzelfde zien, maar het zo zien, zoals niemand het zag.’ Deelder is ook zakelijk, wat de dichter wel past die ooit nuchter noteerde:

Lang leve de dichter!
Waarvan?

Deelder is meer dan dichter alleen. In 1985 richtte hij Deelder BV op en toerde hij met zijn theaterprogramma Deelder spreekt. Geregeld met gastoptredens van bevriende kunstenaars en schrijvers, onder wie Herman Brood, Bart Chabot, Remco Campert en Jan Mulder. Hij heeft een levenslange liefde voor jazz: hij bracht een cd-collectie uit, was dj op festivals en voor de radio en is drummer in zijn combo Trio me reet. Als beeldend kunstenaar exposeerde hij in 2016-2017 in De Kunsthal Rotterdam zijn ‘Beelder’; elf kunstwerken van kleurrijk plastic met titels als het Locomotrutfantje, Spartapiet, Cubaanse vlieg, Doorzager en Blauwwerker.

Hij wordt hier afgebeeld door Hans Verhagen. De twee kennen elkaar uit  de kringen van Gard Sivik en De Nieuwe Stijl, in de jaren zestig toonaangevende tijdschriften die het nieuw-realisme propageerden. Net als Deelder is Verhagen naast dichter ook beeldend kunstenaar. Verhagen schilderde juist in sombere periodes vaker – soms dus in opvallend vrolijke kleuren, en met veel energie, die Deelder hier goed staan: je hoort hem bijna van het doek komen.

Jules Deelder schreef korte verhalen, was de beroemdste Sparta-fan, dj en drummer, jazzliefhebber. Hij was bekend van tv, hij scoorde zelfs met reclame voor een wasmiddel – ‘wat zwart is, moet zwart blijven’ – en was niet te vergeten nachtburgemeester van Rotterdam. Maar vooral was hij dichter. Want hoeveel hij ook deed, poëzie was het belangrijkst. Wat hij ook deed, welk succes hij ook boekte, hij bleef het visitekaartje trouw dat hij op zijn veertiende maakte, en waarop hij liet zetten: ‘Jules Deelder. Dichter’.

Voor Jolanda van der Elst, geboren en getogen Rotterdamse, was Deelder een van haar helden. Rond 2007 schilderde ze een serie ‘Anachronismen’; bekende (haar aansprekende) figuren in een ander tijdperk, maar met een link naar hun eigen tijd. Zo voorzag ze de ambtsketen van deze nachtburgemeester van Rotterdam van een afbeelding van de Erasmusbrug. 

Van der Elst weet het niet meer precies, maar herinnert zich dat ze, na een grote opruimactie, het portret naar de kringloop bracht. Hoe dan ook, het belandde tijdens een Koninginnedag op de vrijmarkt, waar het de aandacht trok van een jongeman. Die kocht het voor twee tientjes, niet omdat hij specifiek fan was van Deelder, maar omdat het hem op de een of andere manier had getroffen. Jarenlang hing het bij hem en zijn moeder in de gang. Na het overlijden van Deelder in december 2019 besloot hij er een andere, goede bestemming voor te zoeken. En zo, op advies van Deelders goede vriend Bart Chabot, belandde het in de collectie van het Literatuurmuseum. Van der Elst is blij: ‘Zo zie je maar, nóóit een werk zomaar wegdoen.’

Voor Jules Deelder, de nachtburgemeester van Rotterdam die altijd stijlvol in het zwart gekleed gaat, koos de Leidse kunstenaar Dick Bakhuizen van den Brink veel kleur. Hij wil hiermee de grilligheid en veelzijdigheid van Deelder benadrukken. De jazzdrummer, schilder, schrijver, dichter en performer laat zich niet vangen in één categorie. Hij is markant en boeiend, met zijn mooie doodgraversuiterlijk, sikje en arty brillen. Het tijdschrift Esquire koos hem in 2010 tot Best Geklede man van Nederland.

Dat hij op het portret iets weg heeft van The Joker uit Batman is niet met opzet, maar de associatie past bij het imago van Deelder. Bakhuizen van den Brink schilderde hem naar bestaande foto’s. Hij gebruikt in zijn portretten vaker bonte kleurvakken als een soort patchwork.

Rond het nachtburgemeesterschap ontstond in 2018 wat controverse. Na vijfentwintig jaar kwam het idee een verkiezing te houden. In het Rotterdamse blad De Havenloods reageert Deelder:

Ze willen nu officieel een nachtburgemeester gaan kiezen. Die titel is mij door de volksmond gegeven. Ik weet nog dat Hans Citroen mij voor het eerst nachtburgemeester noemde. En hij had het weer van een fietsenmaker. Hij stond bij een fietsenzaak en toen ik voorbij liep zei de fietsenmaker: Kijk daar heb je de nachtburgemeester van Rotterdam. Dat is weer door een journalist opgepikt. Prima. Ze kunnen beter over je fiets lullen dan over je lul fietsen. In de rij staan ze nu om verkozen te worden, maar tot ik de pijp uitga zitten ze echt met mij opgescheept.