Hendrik Conscience

Hendrik Conscience geldt als één van de aartsvaders van de Vlaamse Beweging. Zijn beroemde historische roman De Leeuw van Vlaanderen uit 1838 is een pleidooi voor de Vlaamse emancipatie. Tegelijkertijd geeft het boek een krachtige impuls aan de ontwikkeling van de jonge Vlaamse literatuur. Conscience heeft door zijn roman en door zijn politieke stellingname grote invloed in het Vlaanderen van zijn tijd. ‘Hij leerde zijn volk lezen’ is de meest gehoorde uitspraak over Hendrik Conscience.

Antwerpen

Hendrik Conscience wordt in 1812 in Antwerpen geboren. Zijn vader is afkomstig uit het Franse Besançon en zijn moeder uit Brecht in de provincie Antwerpen. Thuis wordt Frans gesproken, maar de jonge Conscience zal al gauw kiezen voor het Vlaams. Na zijn schooltijd wordt hij zelf onderwijzer in verschillende plaatsen in België.

De Belgische Opstand

Als in 1830 de Belgische Opstand uitbreekt tegen de Hollandse overheersing, sluit Conscience zich aan bij de rebellen. Hij meldt zich op zijn zeventiende als vrijwilliger. Bij de slag om Leuven raakt hij gewond. Hoewel hij zich met de wapens verzet tegen het Hollandse regime, is hij altijd contacten blijven onderhouden met Nederlandse schrijvers. J.J.A. Gouverneur, die tijdens de opstand onder de Hollandse wapenen dient, dicht later: ‘Conscience! In een en dertig, had/Ik u toen voor den kop geschoten,/Wat was er dan in Brussels stad/Dit jaar veel minder bier gevloten’.

In ’t wonderjaer

Na zijn tijd in het Belgische leger begint Consciences literaire carrière pas echt. In 1837 verschijnt zijn eerste historische roman In ’t wonderjaer. Het boek handelt over de zestiende eeuw, maar het boek kost Conscience meer dan het hem oplevert. Ondertussen komt Hendrik Consciences betrokkenheid bij de Vlaamse emancipatie in een stroomversnelling. Steeds feller hekelt hij de ondergeschoven positie van het Vlaams ten opzichte van het Frans in België.

De Leeuw van Vlaanderen

Consciences echte doorbraak volgt bij het verschijnen van De Leeuw van Vlaanderen in 1838. Het is één van de invloedrijkste boeken uit de Vlaamse literatuur. De historische roman handelt over de grote overwinning die de Vlamingen boekten op de Fransen bij de Guldensporenslag in 1302 onder leiding van de zoon van de Graaf van Vlaanderen, Robert van Bethune, bijgenaamd ‘de Leeuw van Vlaanderen’.

Vlaamse Beweging

Conscience wekt met zijn romantische ‘Leeuw’ grote geestdrift. Conscience wil met zijn historische roman de inerte Vlamingen tot nieuw verzet tegen de onderdrukking opzwepen. Hij slaagt daar ook goed in. Niet dat de Vlamingen naar het slagveld trekken, maar Consciences politieke stellingname vindt veel navolging. Conscience pleit echter nooit voor het opheffen van België, gelijkberechtiging van de Vlamingen in België is zijn doel.

Ook staat sinds het verschijnen van De Leeuw de Vlaamse literatuur van de negentiende eeuw grotendeels in het teken van de Vlaamse ontvoogding.

Hij leerde zijn volk lezen

Na De Leeuw schrijft  Conscience nog een groot aantal romans, zoals Jacob van Artevelde uit 1849 en De loteling uit 1850. Geen van deze werken kan echter de populariteit van De Leeuw van Vlaanderen evenaren. Op 10 september 1883 overlijdt Hendrik Conscience. Hij wordt begraven op het Kielkerkhof in Antwerpen. Als dit kerkhof wordt opgeheven, wordt zijn graf verplaatst naar het Schoonselhof in Antwerpen, waar veel bekende Vlamingen hun laatste rustplaats vinden. Het grafmonument van Conscience wordt ontworpen door Frans Joris. Het draagt de tekst: ‘Hij leerde zijn volk lezen’.

De meeste brieven en handschriften van Hendrik Conscience bevinden zich uiteraard in de collectie van de Vlaamse zusterinstelling van het Literatuurmuseum, Het AMVC-letterenhuis in Antwerpen. Het Literatuurmuseum beheert wel een aantal prenten en foto’s van Conscience en enkele brieven: aan Samuel van den Bergh, Eliza van Calcar en aan Johannes Bosboom, de echtgenoot van schrijfster Bosboom-Toussaint.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Hendrik Conscience in het Literatuurmuseum onze catalogus.

Links

www.literatuurgeschiedenis.nl

www.dbnl.org