M. Vasalis

Vasalis is één van de meest gelezen dichters uit de Nederlandse literatuur. Haar oeuvre is echter zeer klein. Tijdens haar leven publiceert zij maar drie dichtbundels. Na haar dood verschijnt postuum de bundel De oude kustlijn in 2002. In 2006 wordt al haar werk opnieuw gebundeld in Verzamelde gedichten, die regelmatig wordt herdrukt. Eigen aan de poëzie van Vasalis zijn de openheid en de herkenbaarheid, die tegelijkertijd altijd meer lijken uit te drukken dan enkele particuliere gevallen. Het universele karakter dat haar poëzie daardoor krijgt, ligt aan de basis van de grote waardering die zij heeft ontvangen. Tijdens het optreden van de Vijftigers raakt Vasalis in de verdrukking, maar in de jaren zeventig wordt haar statuur weer breed erkend, wat ondermeer blijkt uit de toekenning van de Huygens-prijs in 1974 en de P.C. Hooft-prijs in 1982.

Den Haag – Roden

Vasalis is het pseudoniem van Margaretha Leenmans. Zij wordt op 13 februari 1909 in Den Haag geboren. Ze volgt daar het gymnasium en ging later in Leiden medicijnen en antropologie studeren. Ze specialiseert zich in de kinderpsychiatrie. In 1939 trouwt ze met Jan Drooglever, die hoogleraar psychiatrie in Groningen werd. Ze gaan in het Drentse Roden woonde, wat de afstand van Vasalis tot het literaire wereldje in de randstad sterk heeft vergroot. Margaretha Leenmans kiest niet voor niets een pseudoniem. Zij wenst haar privéleven strikt afgeschermd houden voor de literaire pers. Haar werk als psychiater en haar familieleven heeft ze belangrijker gevonden, dan de literatuur. Slechts een enkele keer heeft ze een interview gegeven.

Parken en woestijnen

In 1940 debuteerde Vasalis met de novelle Onweer (onderdeel van het boekenweekgeschenk Drie Novellen) en haar doorbraak als dichteres volgt in hetzelfde jaar met de bundel Parken en woestijnen. Ze krijgt er direct de Van der Hoogt-prijs voor.  De titel duidt op de tweezijdigheid die op allerlei manieren in de bundel terugkeert, zoals orde en chaos en jeugd en ouderdom. In 1947 verschijnt de tweede bundel De vogel Phoenix en in 1954 de derde Vergezichten en gezichten. De heldere beeldspraak en de strakke vorm wordt door heel veel lezers gewaardeerd, maar intussen zijn de Vijftigers opgekomen en die waren er veel minder van gediend. Rudy Kousbroek opent de aanval op Vasalis in het tijdschrift Braak. Het leidt tot één van de uitzonderlijke keren dat Vasalis zich met het literaire debat bemoeide. In het blad Libertinage publiceert zij in 1952 een scherpe kritiek op de bloemlezing van Vijftigerspoëzie Atonaal.

Universeel

In Vasalis’ gedichten is vaak sprake van een moment van doorbraak. Heel vaak wordt iemand geconfronteerd met een bijzonder inzicht. Dit gaat vaak gepaard met woorden als ‘ineens’ of ‘plotseling’. Even wordt dan de gang van de dag stilgezet en wordt het bijzondere van al het gewone benadrukt. De kleinste dingen krijgen opeens een universele betekenis. Door dit aspect is Vasalis wel in verband gebracht met de mystiek. Toen het geweld van de Vijftigers was geluwd, werd haar poëzie weer meer erkend. Uiteindelijk krijgt ze de Huygensprijs in 1974 en de P.C. Hooftprijs in 1982.

Geert van Oorschot

Vasalis is ondanks haar zelfverkozen literaire isolement wel enige tijd redactielid van het tijdschrift Libertinage van Uitgeverij Geert van Oorschot. In 1953 houdt zij het voor gezien, omdat de kleinheid van het literaire gedoe te veel van haar energie vergde. Wel blijft zij haar leven lang bevriend met Van Oorschot. De briefwisseling met hem wordt in 2009 uitgegeven. De brieven van Vasalis aan haar vaste uitgever tonen wederom het beeld van een buitenstaander die niettemin een scherp oog houdt op alles in haar omgeving.

Iedereen dacht dat Vasalis na Vergezichten en gezichten uit 1954 geen poëzie meer had geschreven. Na haar dood verschijnt echter de bundel De oude kustlijn. Het was de wens van Vasalis geweest dat haar kinderen uit de overgebleven gedichten een bundel zouden samenstellen. Eens te meer bleek de kracht van Vasalis’ werk. De oude kustlijn sluit nauw aan op de eerdere bundels en werd in 2006 opgenomen in een nieuwe van de  Verzamelde Gedichten. Vasalis is overleden op 16 oktober 1998 in haar woonplaats Roden en begraven op Zorgvlied in Amsterdam. Een klein half jaar na haar sterft ook haar man.

De literaire nalatenschap van Vasalis bevindt zich onder de hoede van Maaike Meijer die de biografie schrijft. Enkele brieven en handschriften zijn ook al in het museum terechtgekomen. Zo bijvoorbeeld enkele manuscripten van bekende gedichten als ‘Appelboompjes’ en ‘Het ezeltje’. Ook bevinden zich in het museum brieven van Vasalis aan uiteenlopende letterkundigen als Albert Vigoleis Thelen, Anna Blaman, Emmy van Lokhorst en A. Roland Holst.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Vasalis in het Literatuurmuseum de catalogus.

Links

www.dbnl.org