De held van het potspel is het verhaal van een oude vrouw die, zittend in haar leunstoel, stervende is en peinzend terugblikt op haar leven. Naast haar op de schoorsteen staat een stolp met daarin een landschap, en uit de stolp klinkt muziek... Ze waant zich weer een jong meisje.
Een hoogst originele roman van een schrijver met een ‘uitermate speelse en bijna tomeloze fantasie’, aldus de jury, ‘die van zijn vondsten in een lenig proza weet te berichten’. ‘Soms schijnt het of we terecht gekomen zijn in een traditionele familieroman met een hoofdfiguur, die carrière maakt in het Nederlands Oost-Indië onder generaal Daendels uit het begin van de vorige eeuw,’ schreef de jury. Maar na de nodige verwikkelingen ‘begint het toch te ritselen achter het behang’. De familieroman wordt parodie, wordt victoriaanse detectiveroman, spionageverhaal, sciencefiction. ‘Kuik heeft zijn boek voorzien van een keurcollectie duistere figuren, schuintamboers, een gebochelde, kobolden en een gipsen paard dat spreken kan.’
Kuik debuteerde in 1969 met de bundel 45 gedichten, waarin neoromantiek de boventoon voert. Datzelfde jaar verscheen ook Utrechtse notities, bekroond met de Amsterdamse Prozaprijs.
In 1960 richtte Kuik met de surrealistische schilder Joop Moesman en graficus Henc van Maarseveen Grafisch Gezelschap De Luis op. Een kunstenaar is een ‘niet-nuttig lid van de maatschappij, een parasiet, een luis’, zei hij in 1971 een interview met Lidy van Marissing. De held van het potspel (1974) werd door Kuik geïllustreerd. In 1972 verscheen het als feuilleton in Hollands Maandblad. ‘Mijn werk zit in de romantische hoek,’ aldus Kuik. ‘Ik ga uit van de inval, de associatie. Ik buig de verbeelding om naar het fantastische, maar daar komt een stuk bedenking aan te pas. Mijn werk heeft niets met surrealisme te maken. Ik zit dichter bij Peter Vos dan bij Moesman.’
In een uitgebreid dankwoord, dat in NRC werd afgedrukt, met fantastische illustraties, verklapte Kuik iets wat geen criticus had kunnen weten. In zijn Utrechtse stamkroeg maakte hij al jaren geleden een tekening van ‘een mechanische biljartspeler, een bizar mannetje, een pentekening die ik inverfde met paaseiachtige kleuren, ook een typisch romantische tekening. Zo wat je noemt Duitse school 1822. De Held van het Potspel had ik eronder geschreven of het geheime huwelijk voor meneer Arie, want meneer Arie was zelf een van de beste biljarters van het café. Je verwent me zei hij, het was de eerste keer dat ik iets van sentiment in hem ontdekte.’ Het boek ontstond en werd geschreven in dat café, dat inmiddels al niet meer bestond.
Schrijver, dichter, illustrator, graficus en Parool-kunstrecensent William D. Kuik publiceerde vanaf 1977 onder de naam Dirkje Kuik. Kuik zou een van de eerste publieke transvrouwen van Nederland worden en ook als activist opkomen voor de erkenning van transseksuelen.