Breyten Breytenbach

Breyten Breytenbach debuteerde in 1964 met twee kort na elkaar verschenen boeken: de dichtbundel Die ysterkoei moet sweet en met prozagedichten: Katastrofes. Hij maakte deel uit van de Zuid-Afrikaanse dichtersgroep de Sestigers, die op zoek waren naar taalvernieuwing. Die dichters hadden deels ook een politiek doel: met hun taal wilden ze de apartheidsstructuur aanvallen. Breytenbachs poëzie werd gewaardeerd, vooral in Nederland: voor zijn debuutbundel kreeg hij een speciale Reina Prinsen Geerligsprijs voor Zuid-Afrika. In 1970 ontving hij de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs voor de bundel Lotus en de Jan Campert-Stichting riep in 1982 een speciale versie van de Jan Campert-prijs in het leven om Breytenbach te kunnen bekronen.

Breytenbach kwam graag in Nederland. In de jaren zeventig was hij regelmatig te gast bij Poetry International, waar hij voordroeg en aan vertaalprojecten werkte, onder anderen met H.C. ten Berge. Ook stond hij – samen met Adriaan van Dis – op de Nacht van de Poëzie in Utrecht. Met Van Dis was hij goed bevriend; het schilderij werd ook door hem aan het museum geschonken. Breytenbach noemde de schenking: ‘een welbedachte daad van mijn goeie benefactor en jarenlange vriend’.

Zijn beroemdste boek is een prozawerk, De ware bekentenissen van een witte terrorist, net als dit zelfportret uit 1984, dat hij schreef over de periode dat hij was teruggegaan naar Zuid-Afrika. Hij werd daar alsnog veroordeeld voor ‘terrorisme’ en belandde in de gevangenis. Het boek is een afrekening, een zelfonderzoek, en een beschuldiging.

In zijn taal zocht hij grenzen op en probeerde hij de wereld te veranderen, en in zijn schilderkunst deed hij dat ook. Veel van zijn werk is surrealistisch of straalt iets dreigends uit. Dat geldt ook voor dit zelfportret, waarin een doodgewoon element als een verwarmingsradiator vervreemdend werkt, vanwege die merkwaardig geplaatste schrijvende hand erboven, en de vergeelde bladeren, die kleuren als vlammen.