Van 1989 tot en met 1995 trekken Campert, Jan Mulder en Bart Chabot het land in om uit eigen werk voor te lezen. Behalve voor vaste inkomsten, zorgen die reizen voor de zo gewenste regelmaat in zijn leven. Jarenlang vond Remco Campert het moeilijk om op te treden. Hij was nerveus, dronk (te) veel, of kwam soms niet opdagen. Het presenteren van Poetry International deed hem goed, hij kreeg er steeds meer aardigheid in om voor het publiek te staan. In 1989 besluit hij om met zijn vrienden Jan Mulder en Bart Chabot een avondvullend voorleesprogramma te beginnen met als titel Een Voorleesavond Op Niveau.

Deze op papier wat wonderlijke combinatie werkt in de praktijk uitstekend. Afwisselend dragen ze tijdens zo’n avond voor uit eigen werk, af en toe onderbroken door een op oprecht amateuristische wijze gespeelde sketch. Chabot haakt in 1991 af om zelf verder te gaan met Martin Bril en Ronald Giphart. Campert en Mulder trekken zes seizoenen lang met zes programma’s door het land. Het programma in het laatste seizoen heeft als titel: Nieuwe herinneringen.

Je voelt een zaal. Je voelt of mensen meegaan of niet. Je kunt het een beetje sturen, dat geeft een lekker gevoel. Je hebt meer contact dan wanneer je alleen als dichter staat te lezen. Ik lees teksten. Ik beweeg me veel vrijer op toneel dan ik vroeger deed. Jan en ik bieden een soort afwisseling. Onze stijlen verschillen sterk – dat houdt de boel op toneel althans levend.

Jan Mulder over de tochten met Campert naar de theaterzalen waar ze optreden:

Ik vond het altijd heerlijk als Remco naast me zat. Er broeit iets in hem – onzekerheid over het bestaan – en tegelijkertijd is hij de rust zelve.

Al die jaren eindigde het programma met ‘Tot zoens’, een column van Campert:

Remco Campert signeert tijdens een schrijversoptreden in het
Letterkundig Museum te Den Haag, foto: Rop de Riet, 2001

‘Muy bien, muy bien,’ zegt de winkelier zoals men tegen een kind spreekt dat een eenvoudige optelsom tot een goed einde heeft gebracht. ‘Hel god, hel god,’ echode ik tevreden. En met een welgemoed ‘Tot zoens’ verlaat ik de zaak.

In 2009 pakken Campert en Mulder de draad weer op, wederom met Bart Chabot. Campert: ‘Ik miste het theater. Ik zat maar thuis te zitten.’ Met Tot zoens toeren ze opnieuw door het land.

Voorlezen vond ik vroeger een hel. In de tijd van de vijftigers, met voorleesavonden, durfde ik nauwelijks m’n mond open te doen. Nu vind ik weinig dingen leuker. Je leert naar het publiek te luisteren. Het publiek is een soort lichaam waar je bewegingen van gaat kennen en dat is goed voor je timing. Op z’n best gaat dat samen: jij en de mensen in de zaal.

De jazz, zeker in de beginperiode, was natuurlijk als ‘De Vijftigers’: experimenteel. Nog in 2010 is deze parallel voor Campert een inspiratiebron. Hij leest gedichten in een programma met altsaxofonist Benjamin Herman.

Ik voelde een soort verbondenheid. Het idee dat je tegen de klippen op werkt aan iets dat niet iedereen apprecieert. Waar ik jazzmusici vooral om benijdde was dat ze samen iets maakten. Als dichter trad je in die tijd nooit collectief naar buiten, je stond nooit eens met zijn vijven op het podium.

Vanaf 2 januari 1996 schrijven Remco Campert en Jan Mulder 3234 columns (CaMu) voor de voorpagina van de Volkskrant. De redactie is aanvankelijk wat huiverig omdat Campert het in het verleden soms heeft laten afweten met zijn toen nog wekelijkse column, maar de samenwerking met Mulder dwingt hem tot regelmaat, die hem steeds meer bevalt.

Remco Campert in een café (waarschijnlijk De Rode
Hoed in Amsterdam), foto: Hans Vermeulen, 1997

Toen ik begon, dacht ik: die voorpagina die staat vol met zwaarwichtige dingen, er moet ook wat luchtigs op. Het geeft een beetje structuur in mijn leven. Ik heb er meer discipline door gekregen. Jan heeft dat van zichzelf en ik wil niet voor hem onderdoen wat dat betreft.

Mijn persoonlijkheid vind je vooral in mijn columns. Als je mijn stukjes allemaal achter elkaar zou lezen, wat ik niemand aanraad, dan zie je één vent, één mannetje.

Ik ben niet aangenomen om de hoofdartikelen te schrijven op de voorpagina. Het moet een beetje luchtig blijven, maar in het scharrelgedoe in Den Haag gaan altijd rare uitspraken verscholen. Ik erger me bijvoorbeeld aan zinnen die niet worden afgemaakt. Minister Jorritsma die zegt: dan heb ik zoiets van... Ja van wat dan? Taal die zo verwaarloosd wordt, wijst op slordige gedachten.

In zijn columns voert Campert haar steevast op als ‘degene die ik liefheb.’ Diverse gedichten draagt hij aan haar op, waarvan ‘voor Deborah’ uit de bundel Theater (1979) het bekendste is:

Op 5 januari 1996 trouwt Campert met Deborah Wolf. Hij heeft dan al vijftien jaar met haar samengewoond. Ze gingen in de jaren 80 uit elkaar, maar brachten vaak de zomers in Noord-Frankrijk door in hun gezamenlijke buitenhuis.

Publiceert Campert in de jaren tachtig al veel, vanaf de verschijning van de roman Gouden dagen in 1990 is hij productiever dan ooit. Gedichten, verzamelde columns, een tv-documentaire over de Vijftigers, het Boekenweekessay en een aantal novellen en romans – het lijkt soms alsof Campert de eeuwige jeugd heeft.

In 1995 wordt zijn poëzie, voor Campert zelf het meest wezenlijke deel van zijn werk, verzameld in Dichter. Nadien komt er nog een aantal belangrijke bundels uit zoals Ode aan mijn jas (1997), Over en weer (2004) met Cees Nooteboom, Nieuwe herinneringen (2007), Een oud geluid (verschenen op Gedichtendag 2011) en Licht van mijn leven (2014).

In een aan Campert gewijde tentoonstelling (najaar 2000-voorjaar 2001) is zijn regenjas te zien. Na afloop van de expositie schenkt hij de ‘tot een object geworden jas’ aan het museum.

Eén van Camperts bekendste gedichten is ‘Lamento’, aanvankelijk geschreven als poëtische begeleiding bij muziek, maar later door de dichter vaak met veel elan en ingehouden emotie voorgelezen. Hoe populair Campert nog steeds als dichter is in het nieuwe millennium, blijkt ook uit het succes van de bloemlezing Kus zoekt mond (2000).

Na verschijning van Gouden dagen publiceert Carel Peeters een grote beschouwing onder de titel ‘Wat is het geheim van Remco Campert?’ Het lukt hem niet om een antwoord op die vraag te formuleren, en hij is niet de enige. Al ruim zestig jaar prijzen critici het werk van Campert, maar hoe de kwaliteit te duiden, blijft voor velen een bezoeking. De lichtheid van toon? De milde ironie? De zucht tot pastiche? Het belachelijk maken van gewichtigdoenerij?

Uiteindelijk schrijft Peeters: ‘Je leest wat hij schrijft, het helpt je voort, je vergeet het, maar ondertussen kom je er wel mee waar je moet zijn. Het is ook haast ondoenlijk om een roman over ‘gedurig geluk’ te recenseren. Het is zoals zo veel werk van Campert een tekst die je moet lezen, die je moet ondergaan als een verbleekte herinnering.’

Niettemin zijn woorden de enige werktuigen waarover de memoiresschrijver (hoe onbedreven ook in de nobele kunst van het schrijven) beschikt teneinde het materiaal dat hij put uit zijn op zichzelf vaak al wispelturige en onbetrouwbare geheugen de vurig gewenste vorm te geven.

Hilarisch van toon is de novelle Ohi, oho, bang, bang of het lied van de vrijheid (1995) waarin hij het reilen en zeilen rondom een poëziefestival beschrijft met de nodige reminiscenties aan het door hem vaak gepresenteerde Poetry International.

Menno nam zijn kamersleutel in ontvangst. Terwijl hij naar de lift liep hoorde hij hoe Stefanie Stoepier begon te regelen dat ze Don Flurry’s kamer zou delen (..) En soms, maar dat was meestal in de namiddag, viel het weerloze kreunen en kermen te beluisteren dat op het bedrijven van de liefde wees, hoewel het evengoed een geval van mishandeling zou kunnen betreffen.

Zelfportret van Remco Campert getiteld 'Woest hoofd' 2000

In romans en novellen zoals Als in een droom (2000), Beschreven blad (2001), Een liefde in Parijs (2004), Het satijnen hart (2006) en Hôtel du Nord (2013) wordt vaak vanuit het perspectief van een ouder geworden man, dikwijls een kunstenaar, gereflecteerd over belangrijke en bepalende momenten in het leven. Campert vlecht dromen en herinneringen ineen tot een zinvol geheel, waarin zelfs het meest minieme detail ertoe doet. Vaak zijn de alinea’s doortrokken van een milde tragiek, een staat van bewustzijn die Campert perfect kan verwoorden.

In Het satijnen hart staat een passage die typerend genoemd kan worden voor de houding van veel hoofdpersonen in het latere werk van Campert.

Wat ben ik niet allemaal kwijtgeraakt of heb ik geweigerd te bezitten, terwijl het me toebehoorde. Ik heb veel in mijn leven veronachtzaamd. Het kwaad is geschied, het is nu te laat om daar nog sentimenteel over te worden, maar toch voel ik de spijt als een steekvlam in me oplaaien. Ik vervloek de kunst, het idee dat die belangrijker zou zijn dan al het andere, de ijdelheid ervan, de innerlijke pochhanzerij, het egocentrisme dat me zelfs belette om kinderen te verwekken en als een vader voor ze te zijn.

Dat Remco Campert zich in het late najaar van zijn leven bevindt, laat hij zijn lezers vrijwel wekelijks weten. Hij schrijft zich ‘naar de dood toe’, maar keer op keer lijkt hij te denken: nog maar even niet. In zijn column in de Volkskrant haalt hij herinneringen op aan vroeger, citeert hij geliefde gedichten, ‘miezemuist’ over zijn wankele staat en de schilfers licht en geluk die hem nog toevallen. Najaar 2015 krijgt hij uit de handen van Koning Filip van België de Prijs der Nederlandse Letterkunde, de hoogste onderscheiding in het Nederlandse taalgebied.

Eén van de oudste gedichten van Campert, ‘Ten lessons with Timothy’, die in de originele versie tijdens de overzichtstentoonstelling in het Literatuurmuseum te zien was, verschijnt in een bibliofiele heruitgave in 2016, ruim zes decennia na de oorspronkelijke versie die Campert in Parijs op straat probeert te slijten.

Op 15 juni 2017 onthult Remco Campert een door Lucas de Groot ontworpen kunstwerk ‘Campert op de gevel’. Om de jarenlange band tussen Campert en zijn uitgever te bevestigen en te vieren, prijkt op de zijgevel van het pand van De Bezige Bij aan de Van Miereveldstraat in Amsterdam het gedicht dat voor de poëzie van Campert zo typerend begint met de regel: ‘Verzet begint niet met grote woorden’. 
 

De dichtbundel Open ogen (2018) verraadt de betrokkenheid van Campert met de actualiteit en de maatschappelijke ontwikkelingen. Zijn hele oeuvre is op een onnadrukkelijke manier van dat besef doordrongen. In de Volkskrant zegt Campert daarover: Wat ik zag op de televisie en las in de kranten heeft me de afgelopen tijd zo beziggehouden dat ik niet anders kon dan er woorden aan geven.’ De bundel besluit met het gedicht ‘Geboorte van de dood’: Ik nader mijn dood / die stram op me wacht / mijn hele leven al aanwezig (..)’. 

In dezelfde maand gaat in de regie van Frans Weisz de verfilming van Het leven is vurrukkulluk in première met zoon Géza Weisz, Reinout Scholten van Aschat en Romy Louwers in de hoofdrollen. Voor die gelegenheid herleest Campert zijn oude bestseller: ‘God, het is eigenlijk beter dan ik dacht.’

Via zijn uitgever De Bezige Bij, die hij zijn levenlang trouw blijft, laat hij in 2018 weten dat hij stopt met schrijven, al blijft hij volgens zijn biograaf Mirjam van Hengel wel notities en aantekeningen maken, die hij niet publiceert. Bij gelegenheid van zijn negentigste verjaardag verschijnt Dagelijksheden, een bundeling van columns uit de jaren 2014-2018.

In 2019 verschijnt, bij wijze van slotakkoord, nog één dichtbundel: Mijn dood en ik. Dan is Remco Campert inderdaad helemaal uitgeschreven. Hij overlijdt tweeënhalf jaar later, op 4 juli 2022.

Kunstenaarschap is een ontzettend egocentrische aangelegenheid. Schrijven is een geldbron, maar vooral een levensbron, die beschermd moet worden. Het schrijven ben jezelf en dat stelt hoge eisen aan contact met anderen. Het moet jou uitkomen.

Het is nooit de bedoeling geweest om een oeuvre te starten. De gedachte dat ik een soort monument zou maken, ‘voetsporen in de tijd’ zoals Mulisch dat noemde, zou mij zo bezwaren. Ik schrijf niet om onsterfelijk te worden. Ik wil het nú doen. Die andere tijd waarin ik iets zou betekenen ken ik niet.