Het kleinste sprookjesboek: een groots idee gevangen in een luciferdoosje

Het boekje past makkelijk in de palm van mijn hand. Het meet om precies te zijn 4,5 bij 2,8 centimeter en komt in een bontgekleurd luciferdoosje mét een minivergrootglas. Dit laatste heeft iets paradoxaals – een instrument dat dient om zaken te vergroten, terugbrengen tot klein formaat. Eén ding is zeker: dit Kinderboekenweekgeschenk spreekt tot de verbeelding. 

‘Kind en fantasie – sprookjes, sagen en legenden’ was het thema van de twaalfde Kinderboekenweek in 1966. Bij besteding van minimaal vijf gulden aan kinderboeken kreeg je Het kleinste sprookjesboek cadeau. Dit miniatuurgeschenk werd in opdracht van de CPNB samengesteld door Jannie Daane (1909-1984).

Haar naam doet waarschijnlijk bij weinigen een belletje rinkelen, maar Daane was in de bibliotheekwereld een grote naam en met haar inzet voor de popularisering van het kinderboek een inspirerende voorloper. Zij was opgeleid tot bibliothecaris en in 1966 werkzaam als directrice van de Openbare Jeugdleeszaal in Amsterdam en het Inlichtingenbureau voor Jeugdlectuur. Na haar overlijden schreef literatuurcriticus en essayist Kees Fens: ‘De grote aandacht voor het kinderboek, de Kinderboekenweek, de jeugdbibliotheek met zijn vele activiteiten (…) Waar is het allemaal mee begonnen? Met het openmaken van de jeugdbibliotheek, en Jannie Daane was een der eersten die aan de deur ging staan.’ 

Illustrator Mance Post maakte de vierkleurige, grotendeels geknipte illustraties bij Het kleinste sprookjesboek. Pieter Groot, die zich eerder dat jaar ontfermd had over de aankleding van het Boekenbal, verzorgde de typografie. Het geschenk werd in Utrecht gedrukt in een oplage van 125.000 exemplaren, waarvan er twee in het Literatuurmuseum / Kinderboekenmuseum bewaard worden.

Het sprookjesboek telt 127 bladzijden en zeven verhalen. Het opent met ‘Het lucifersdoosje’ van Annie M.G. Schmidt, duidelijk een knipoog naar de vorm. Vervolgens lezen we ‘De prinses op de erwt’ van Hans Christian Andersen en ‘De parkieten’ van Eleanor Farjeon. Ook de gebroeders Grimm ontbreken niet: van hen selecteerde Daane ‘Hoe de strohalm, het kooltje vuur en de boon samen de wereld in gingen’. In haar selectie nam ze ook een dierenfabel op en een Nederlandse legende. Als slot koos Daane voor ‘Het laatste verhaaltje’ van Mies Bouhuys. Zij was dat jaar een van de winnende Kinderboekenweek-auteurs met haar boek Kinderverhalen, waar ook ‘Het laatste verhaaltje’ uit kwam.

De realisatie van Het kleinste sprookjesboek, dat in de pers ook wel het ‘kabouterboekje’ werd genoemd, was nog een uitdaging van formaat. Voor de productie beperkte de CPNB zich niet tot Nederland, maar wendde zij zich ook tot China. Wie goed kijkt, ziet onder aan de lens van het vergrootglas Made in Hong Kong staan. Waarschijnlijk zijn ook de doosjes, die stuk voor stuk beplakt zijn, in China geproduceerd en de ruim honderdduizend geschenken moeten ook door iemand in elkaar zijn gezet. Over de exacte details beschik ik niet, maar krantenartikelen maken duidelijk dat het nodige uit China moest worden verscheept. Dit moet achter de schermen voor stress hebben gezorgd, want kennelijk arriveerde alles maar net op tijd voor de aftrap van de Kinderboekenweek.

Een groots idee werd gevangen in een klein doosje, dat moeiteloos de tand des tijds heeft doorstaan

Daarnaast leidde het ontwerp van het luciferdoosje tot enige ophef. Het etiket met de zwaluw leek wel erg veel op het handelsmerk van een Nederlandse luciferfabrikant, en die was in eerste instantie niet te spreken over de actie. Uiteindelijk ging het bedrijf toch akkoord – waarschijnlijk omdat het zich realiseerde dat dit in feite een unieke vorm van reclame was. Op de bodem van het luciferdoosje ligt nog een los excuusbriefje: ‘Door een betreurenswaardig misverstand is helaas nagelaten toestemming te vragen voor het reproduceren van het Zwaluw-handelsmerk. Het bureau CPNB is de N.V. Attema bijzonder erkentelijk, dat zij alsnog bereid is voor dit speciale geval toestemming te verlenen.’

En zo werd een groots idee gevangen in een klein doosje, dat moeiteloos de tand des tijds heeft doorstaan. Bijna zestig jaar later is de magie van Het kleinste sprookjesboek nog niet verdwenen. Het luciferdoosje openschuiven en daarin een miniatuurboek vinden, is nog steeds leuk. Net als het bladeren door de piepkleine bladzijden met behulp van de miniloep – die overigens moeizaam werkt. Het kleinste sprookjesboek is inmiddels een verzamelobject geworden en wie online zoekt, ontdekt dat je voor enkele tientjes de eigenaar kan worden van je eigen miniatuursprookjesboek.