Het juryrapport: de verdrongen auteur

Onder de 73 laureaten van de P.C. Hooft-prijs bevinden zich 60 mannen en 13 vrouwen. Een onafhankelijke jury bestaande uit Karin Amatmoekrim, Jacqueline Bel, Yra van Dijk, Jos Joosten en Mathijs Sanders stelde een overzicht samen van 33 vrouwelijke auteurs die deze prestigieuze prijs wel verdiend, maar niet ontvangen hebben. Lees hier het juryrapport.

De P.C. Hooft-prijs, naar een buste van Frits Sieger

Is het mogelijk de geschiedenis te corrigeren? Om eeuwen van uitsluiting recht te zetten, om te herinneren wat er vergeten is, te gaan zien wat er ongezien bleef? Waarschijnlijk niet. We kunnen in ieder geval niet veranderen wat er is gebeurd, maar we kunnen wel eren wie ere toekomt.

Dat is in de geschiedenis van de P.C. Hooft-prijs helaas niet altijd gebeurd. Onder de 73 P.C. Hooft-prijslaureaten bevinden zich 60 mannen en 13 vrouwen. Deze jury kreeg de opdracht om een lijst samen te stellen met vrouwen die de P.C. Hooft-prijs hadden kunnen ontvangen, en vijf namen er speciaal uit te lichten. Voorwaarde was dat ze al overleden moesten zijn: levende schrijvers kunnen de prijs immers nog krijgen.

Reguliere juryrapporten noemen vaak de ‘eer’ of het ‘genoegen’ van de jury om een keuze te mogen maken uit zoveel inspirerende schrijvers. In dit geval vond de jury het een twijfelachtig genoegen. Natuurlijk was het een feest om het werk van zoveel inspirerende schrijfsters te lezen en herlezen. Op de longlist staan tientallen namen, zodat ieder van ons ook nieuwe ontdekkingen deed. Avontuurlijke gedichten, scherpe beschouwingen en rake verhalen: we hebben een prachtige zomer gehad. We hopen dat we met onze keuze uit al die namen ook u kunnen inspireren om oud-nieuw werk te gaan lezen en u te laten verrassen door de brille ervan. Als het werk van de vrouwelijke auteurs bij hun leven niet of weinig is opgemerkt, laat hun Nachleben dan een overrompelend succes worden.

We leven in een tijd waarin de literatuur een diverser gezicht heeft en ook vrouwelijke en non-binaire auteurs voor prijzen genomineerd worden en bekroond

Toch beving ons ook een zeker gevoel van vergeefsheid. Hoe feestelijk is het een prijs uit te reiken aan dode schrijfsters, schrijfsters die hem bij leven verdiend hadden? Clare Lennart, Josepha Mendels, Aya Zikken: men heeft het dan over ‘vergeten’ schrijfsters. Laten we die term niet meer gebruiken, omdat die te misleidend is. Zo zijn er vele namen die steeds opnieuw vergeten werden, herontdekt en dan weer snel vergeten, zoals Jacoba van Velde (De grote zaal). Kun je dat nog ‘vergeten’ noemen? Of is het eerder een collectief freudiaans ‘verdringen’, met als resultaat het verdrongen worden uit de literatuurgeschiedenis?

In het canoniseringsproces, van uitgever naar recensent, leraar, docent en zo naar jury’s, werden vele belangrijke namen onderweg opzijgeschoven. In de opleidingen Nederlands waren er jaren dat studenten nauwelijks een vrouwennaam tegenkwamen. Als die studenten voor de klas gingen staan, onderwezen ze hun leerlingen de teksten die ze zelf geleerd hadden. De literatuurgeschiedenissen, met hun nadruk op ‘vernieuwing’, richtten zich op tijdschriften van jonge honden die het oude doodverklaarden. Die jonge honden in kwestie waren zelden vrouwen. Vrouwen opereerden zelfstandiger, met minder luidruchtige programma’s en werden dus eenvoudig over het hoofd gezien. Wat een versmalling van ons universum, dat zo’n groot deel van alle verhalen en taal ongehoord bleven.

We leven in een nieuwe tijd. Een tijd waarin de literatuur een diverser gezicht heeft en ook vrouwelijke en non-binaire auteurs voor prijzen genomineerd worden en bekroond, en waarbij debuutprijzen vaker naar vrouwen gaan. Een tijd ook waarin het verdrongene gezien wordt, op de sokkel gezet, herontdekt. In de opleidingen en op de scholen lezen we meer boeken van vrouwen dan ooit, literatuurgeschiedenissen worden herschreven en straten naar vrouwen genoemd.

Zo wordt ons persoonlijke, culturele en politieke leven verrijkt met ongekende woorden en nieuwe inzichten, om nu echt nooit meer te vergeten. De jury spreekt daarom de hoop uit dat het werk van deze auteurs, die de eer van de P.C. Hooft-prijs niet werd vergund, alsnog behandeld gaat worden zoals dat gaat bij auteurs die de prijs wel kregen. Dat het herdrukt, verkocht, en vooral: gelezen wordt. 

Vijf auteurs die de P.C. Hooft-prijs hadden moeten krijgen

Verhalend proza

Met haar betoverende roman De tienduizend dingen (1955) veroverde Maria Dermoût (1888-1962) het publiek in Nederland en de Verenigde Staten. Haar nog steeds meeslepende roman die speelt op de Molukken lijkt fragmentarisch maar gaat juist over de samenhang der dingen, over wat ‘voorbij is en niet voorbij’. Volgens Time was het een van de tien beste boeken van 1958.

Voor Bea Vianen (1935-2019) was de wereld een plek van strijd, eenzaamheid en onvrijheid. Haar werk was kritisch, duister, altijd politiek – en toch was het ook wonderschoon. In haar boeken (waaronder Sarnami, hai/Suriname ik ben en Het paradijs van Oranje) vocht zij zich vrij. Net zo lang, tot ze zich aan stukken gevochten had.

Poëzie

Weinig Nederlandse dichters kunnen bogen op meer dan tachtig jaar van poëzie schrijven, en dan ook nog gedichten die flonkeren – transparant, dynamisch en steeds betrokken op de tijd waarin ze ontstonden. Sonja Prins (1912-2009) ging haar eigen baan. Ook zij werd met Vijftig geassocieerd, maar haar reactie was helder: ‘ik ben even weinig experimenteel/ als een ijsschots’.

In de eerste druk van Paul Rodenko’s bloemlezing Nieuwe griffels, schone leien kwam één vrouw voor: Ellen Warmond (1930-2011): een unieke stem in de tijd van de Vijftigers. Vanaf haar debuut Proeftuin (1953) begeeft zij zich in een ruimte waarin literatuur en existentiefilosofie met elkaar verstrengeld zijn. Die filosofie wordt telkens in concrete beelden omgezet en zodoende voor velen invoelbaar gemaakt.

Beschouwend proza

De eigenzinnige denker en inmiddels herontdekte cultschrijver Andreas Burnier (1931-2002, pseudoniem van Catherina – ‘Ronnie’ – Dessaur) zou nooit in dit lijstje hebben willen staan. Haar subversieve oeuvre ging nu juist over mensen die niet ingelijfd of ingebed zijn. Zelfs de vorm was picaresk en lag nooit vast, en sloot zo naadloos aan bij de fluïde identiteiten die ze beschreef.

Nog 28 auteurs die de P.C. Hooft-prijs hadden moeten krijgen

Jo Boer

Verhalend proza

1907-1993

Jo Boer

Verhalend proza

1907-1993

Jo Boer, schrijver, vertaler en wereldburger. Kruis of munt is een ‘genadeloze, beeldenrijke moeder-dochterroman’ die onlangs werd herontdekt en waar ze in 1949 de P.C. Hooft-prijs voor had kunnen krijgen.

Foto: Faan Nijhoff
Ina Boudier-Bakker

Verhalend proza

1875-1966

Ina Boudier-Bakker

Verhalend proza

1875-1966

Met romans als De klop op de deur en De straat bereikte Ina Boudier-Bakker een groot publiek voor haar sociaalrealistische en psychologisch overtuigende romans waarin vrouwenlevens een grote rol spelen.
Mary Dorna

Verhalend proza

1891-1971

Mary Dorna

Verhalend proza

1891-1971

Mary Dorna publiceerde vanaf de jaren dertig, en ze viel op met haar subtiele en effectieve stijl en kritische, antiburgerlijke personages. Na de oorlog zweeg ze lang, maar in de jaren zestig hernam ze haar eigen plek in de Nederlandse literatuur.

Foto: Godfried de Groot
Renate Dorrestein

Verhalend proza

1954-2018

Renate Dorrestein

Verhalend proza

1954-2018

Monter feminisme, razend spannende verhalen en een als vanzelfsprekend internationale blik: Renate Dorrestein is een unieke schrijver wier invloed makkelijk te onderschatten is.

Foto: Ruud Pos
Inez van Dullemen

Verhalend proza

1925-2021

Inez van Dullemen

Verhalend proza

1925-2021

De verhalen van Inez van Dullemen zijn geschreven vanuit een verwondering over, en belangstelling voor andere mensen en culturen. Betrokken en scherp geobserveerd.
Henriëtte van Eyk

Verhalend proza

1897-1980

Henriëtte van Eyk

Verhalend proza

1897-1980

De kleine parade, de bekendste titel van Henriëtte van Eyk, stamt al uit 1932. Met haar lichtheid en veelzijdigheid ontpopte ze zich in de jaren zestig tot een grande dame van de Nederlandse letteren.
F. Harmsen van Beek

Poëzie

1927-2009

F. Harmsen van Beek

Poëzie

1927-2009

Onnavolgbaar origineel, maar nooit onbegrijpelijk: de even nonchalante als virtuoze poëzie van F. Harmsen van Beek is van een grote rijkdom.

Foto: Eddy Posthuma de Boer
D. Hooijer

Verhalend proza

1939-2013

D. Hooijer

Verhalend proza

1939-2013

D. Hooijer is een laatbloeier, die wel in één keer haar stem wist te vinden. Op een terloopse manier zet ze de psychologie van haar personages uiterst scherp neer.

Foto: Chris van Houts
Dola de Jong

Verhalend proza

1911-2003

Dola de Jong

Verhalend proza

1911-2003

De oorlog verjoeg Dola de Jong uit Nederland. Vanuit Amerika publiceerde ze in het Engels en Nederlands. De thuiswacht (1954, toen de P.C. Hooft-prijs nog geen oeuvreprijs was) is een P.C. Hooft-prijs-waardige roman.
Dirkje Kuik

Verhalend proza

1929-2008

Dirkje Kuik

Verhalend proza

1929-2008

Schrijver en beeldend kunstenaar Dirkje Kuik thematiseerde in haar werk haar leven als trans vrouw, en was alleen om die reden al baanbrekend. Ze verdient bovendien herontdekking vanwege de nuance waarin ze in haar strijd om haar identiteit blijft hechten.

Foto: Annelies Flinterman
Clare Lennart

Verhalend proza

1899-1972

Clare Lennart

Verhalend proza

1899-1972

Je zou Clare Lennart kunnen omschrijven als de missing link tussen C.C.S. Crone en Manon Uphoff, met haar duistere wereldbeeld, vlijmscherpe psychologie en subtiele stijl.
Lizzy Sara May

Verhalend proza

1918-1988

Lizzy Sara May

Verhalend proza

1918-1988

Van dans naar pantomime naar literatuur: de bijzondere carrière van Lizzy Sara May was een zoektocht naar een manier om haar persoonlijke geschiedenis, getekend door de oorlog, vorm te geven.
Doeschka Meijsing

Verhalend proza

1947-2012

Doeschka Meijsing

Verhalend proza

1947-2012

Doeschka Meijsing weet in haar oeuvre het midden te vinden tussen de ‘academische’ schrijvers en de ‘vertellers’. Toegankelijk, maar nooit simpel: Meijsing verkoos het smalle pad.
Josepha Mendels

Verhalend proza

1902-1995

Josepha Mendels

Verhalend proza

1902-1995

Verzetsstrijder Josepha Mendels debuteerde na de oorlog als romanschrijver. Als wind en rook (1950) was P.C. Hooft-prijs-waardig; met haar latere werk – eigenzinnig, humoristisch – werd ze gewaardeerd als een belangrijke Joodse, vrouwelijke schrijver, maar vooral als onnavolgbaar individu.
Hanny Michaelis

Poëzie

1922-2007

Hanny Michaelis

Poëzie

1922-2007

Een scherpe blik en een onnadrukkelijke stijl: de poëzie van Hanny Michaelis is tijdloos en duisterder dan de subtiele humor soms doet vermoeden.

Foto: Edith Visser
Top Naeff

Verhalend proza

1878-1953

Top Naeff

Verhalend proza

1878-1953

Top Naeff werd beroemd met een van haar vroegste werken: School-idyllen. Vooral als schrijver van korte verhalen en toneel maakte ze indruk: bundels als Vriendin en Een huis in de rij zijn even diepgravend als economisch van stijl. Naeff was tevens een scherpzinnige toneelcriticus.

Foto: Jacob Merkelbach
Hélène Nolthenius

Beschouwend proza

1920-2000

Hélène Nolthenius

Beschouwend proza

1920-2000

Historica, musicoloog en romancier Hélène Nolthenius benaderde in haar werk de geschiedenis als een romanschrijver. De renaissance had haar grote belangstelling, met Een man uit het dal van Spoleto als hoogtepunt.

Foto: Jan Drukker
Nel Noordzij

Verhalend proza

1923-2003

Nel Noordzij

Verhalend proza

1923-2003

‘De pionier van het onbedrieglijke’, zo omschreef Hella S. Haasse Nel Noordzij, een schrijver die in de jaren vijftig en zestig het sombere naoorlogse Nederland literair weergaf. Een gebrek aan waardering was een van de redenen dat ze haar carrière vroegtijdig afbrak.

Foto: Edith Visser
Rascha Peper

Verhalend proza

1949-2013

Rascha Peper

Verhalend proza

1949-2013

Liefde en eenzaamheid: het zijn vertrouwde thema’s, die Rascha Peper op nuchtere, oorspronkelijke en vaak verrassend positief getoonzette manier vormgaf.

Foto: Steye Raviez
Renate Rubinstein

Beschouwend proza

1929-1990

Renate Rubinstein

Beschouwend proza

1929-1990

Met dwarsheid als grondhouding maakte Renate Rubinstein het haar lezers nooit gemakkelijk. Er staat altijd iets op het spel in haar beschouwingen.
Helga Ruebsamen

Verhalend proza

1934-2016

Helga Ruebsamen

Verhalend proza

1934-2016

Haar hele leven speelde Helga Ruebsamen een literair spel met de werkelijkheid. Ruebsamen lezen is: de spelregels proberen te vinden. In de onmogelijkheid daarvan schuilt de tijdloze kracht van haar werk.

Foto: Jan Stegeman
Annie M.G. Schmidt

Poëzie

1911-1995

Annie M.G. Schmidt

Poëzie

1911-1995

Weinig dichters hebben de Nederlandse tijdgeest zo scherp en voor zo’n breed publiek verwoord als Annie M.G. Schmidt. Ze portretteerde Nederland, en veranderde het ook.
Lin Scholte

Verhalend proza

1921-1997

Lin Scholte

Verhalend proza

1921-1997

Lin Scholte was Nederlands schrijver tegen wil en dank. Ze werd geboren op Java en zou de gehechtheid aan dat moederland nooit kwijtraken. Op fantastische wijze beschreef ze waarover we zelden lazen: het indo-leven voor, tijdens en na de oorlog.
Ida Simons

Verhalend proza

1911-1960

Ida Simons

Verhalend proza

1911-1960

Een dwaze maagd (1959) had de grote doorbraak van Ida Simons moeten zijn; de autobiografische roman, die een halve eeuw later opnieuw werd uitgegeven, is een lichte schets van een vooroorlogs meisjesleven dat lang niet altijd licht was.

Foto: Fotoatelier Frans Hals
M.H. Székely-Lulofs

Verhalend proza

1899-1958

M.H. Székely-Lulofs

Verhalend proza

1899-1958

Rubber, de bekendste roman van M.H. Székely-Lulofs, verscheen al in 1931. Een baanbrekend en blijvend invloedrijk boek, waarin ze het verhaal van de kolonisatie vanuit meerdere perspectieven over het voetlicht brengt.
Jacoba van Velde

Verhalend proza

1903-1985

Jacoba van Velde

Verhalend proza

1903-1985

Met De grote zaal (1953) was Jacoba van Velde in één klap een grote naam, ook buiten Nederland, dankzij dertien vertalingen. Het boek beschrijft de laatste levensfase en de existentiële onrust die daarbij komt kijken, een verbluffende, P.C. Hooft-prijs-waardige prestatie.
Mischa de Vreede

Verhalend proza

1936-2020

Mischa de Vreede

Verhalend proza

1936-2020

Autobiografische romans, onderkoelde gedichten en betrokken non-fictie: Mischa de Vreede is een veelzijdige, altijd zoekende en vooral scherp observerende schrijver.

Foto: Kees Heemskerk
Aya Zikken

Verhalend proza

1919-2013

Aya Zikken

Verhalend proza

1919-2013

Aya Zikken groeide op in Nederlands-Indië, en uit haar werk blijkt de worsteling die het leven in Nederland kan meebrengen voor iemand met die achtergrond. Haar werk is soms melancholisch, vaak met oog voor het magische, maar nooit sentimenteel.

Foto: Edith Visser