De laatste gedichten

In 1994 was Komrij bezig zijn ‘Verzamelde gedichten’ samen te stellen: Alle gedichten tot gisteren. Er kwam een aantal niet eerder gebundelde in, waaronder ‘Harmonie.’ In de handschriftversie leest het als een persoonlijk gedicht

Komrij bedacht zich echter, zette een masker op, namelijk dat van de lezer. ‘Ik’ werd ‘je’. Dichtbij, maar altijd nog net wat verder weg dan bij de dichter. Gepubliceerd werd een versie die begon met de regel: ‘Je hebt een tuin. Daar loop je ’s avonds in…’

Hij had zijn vorm gevonden, de P.C. Hooftprijswinnaar, dichter, essayist en polemist wanneer hij daar zin in had. Romanschrijver in een klassieke traditie: virtuoos, stilistisch verzorgd – niet experimenteel maar wél goed. Warm pleitbezorger ondertussen voor de Nederlandstalige en Zuid-Afrikaanse poëzie. Milder zelfs, al durf ik dat woord alleen te gebruiken omdat ik weet dat hij me niet hardop meer kan tegenspreken. Iemand die met zorg waakt over zijn werk.

Tussen de correcties voor een latere editie van Alle gedichten tot gisteren is een verdwaald papiertje terechtgekomen. Er staat een klein gedicht op. Titelloos, niet ondertekend, wel gedateerd op 8 juli 2003:

Het is een van de kaalste, persoonlijkste gedichten die Komrij ooit heeft gemaakt. En net als ‘Harmonie’ is deze versie niet de definitieve. Het gedicht wordt twee keer zo lang, maar de ‘ik’ blijft hier wel een ‘ik’. De meeste aanvullingen fungeren vooral als toelichting.

Toch zwakt hij de intensiteit van deze zes regel iets af – met het nieuwe begin ‘Geen mythe of wildwestverhaal / is het wat ik ditmaal opschrijf,’ plaatst hij als het ware een schrijftafel tussen lezer en gedicht. En in het slot neemt hij afstand van vermommingen of maskers, die hij gelijkschakelt met het begrip literatuur.

Door het woord te benoemen, sluipt de literatuur er alsnog in, en zo wordt dit een typisch Komrij-gedicht met een dubbele boodschap. Eén correctie is veelzeggend. In de definitieve versie staat: ‘Ik roep een zin. Het klinkt te schraal.’ Daarin hoor je een schrijver zijn tekst uitproberen. Maar in dat kladje stond wat anders.