.png)
In 1977 vroeg literair tijdschrift De Revisor verschillende Nederlandse schrijvers een zelfportret te tekenen. Een van de auteurs die een bijdrage inzond was Guus Luijters. Thomas Heerma van Voss bekeek zijn zelfportret in het archief van het Literatuurmuseum, en sprak de schrijver over zijn loopbaan.
Het zelfportret van Rudolf Geel: ‘Eigenlijk hebben we het nu over de geschiedenis van mijn verdwijning’
‘Niet lang voor die tekening zat ik in de redactie van Propria Cures,’ vertelt hij. ‘Een geweldige tijd. Met bijna alle redacteuren van toen ben ik bevriend gebleven. De redactie zat in een fietsenhok aan de Oudezijds, en op onze drukkerij rook het naar lood en inkt. Aan het einde van de middag stapte Tim [Krabbé] op zijn eerste racefiets en Mensje [van Keulen] in haar Mercedes Diesel. Zo ging dat toen, heerlijk.’
Het zelfportret dat Luijters in 1977 tekende is minimaal: het bestaat uit dunne zwarte lijntjes tegen een witte achtergrond. Rechts: de contouren van een vogel – een spreeuw die uit zijn nest is gevallen. Links: een silhouet, half zichtbaar, alsof de tekening werd gedrukt terwijl de inkt vrijwel op was. Een dunne lijn vormt de neus, de mond, een nauwelijks zichtbaar oog. Dit is de gestalte van Guus Luijters, die naar eigen zeggen ‘helemaal niet kon tekenen’. ‘Maar het toch proberen, daar is het mij altijd om gegaan,’ zegt hij. ‘En ik vond het een leuk beeld, zo’n jonge vogel die je probeert te redden door hem met een pipetje water te geven en door uit te zoeken wat hij eet, maar die natuurlijk doodgaat. Dat gaan ze altijd. Pootjes omhoog.’
.png)
.jpg)
Het zelfportret van Mensje van Keulen: ‘O god, ik had er iets geestigs van moeten maken’
‘Het mooiste is als je tijdens het schrijven in een soort flow raakt en alles vanzelf lijkt te gaan,’ zegt Luijters. ‘Met poëzie heb ik dat een paar keer gehad, bij Sterrenlied bijvoorbeeld, een lang gedicht over Sientje Abram, die op haar elfde in Auschwitz is vermoord. Nog altijd heb ik het gevoel dat ik dat gedicht met haar schreef. Verder houd ik erg van de roman Het korte leven van Rosa ter Beek, verreweg mijn minst succesvolle boek, maar Rosa vind ik nog altijd zó leuk. Ik ben sowieso trots op best wat van mijn werk. Veel stukken die ik over Franse literatuur schreef zijn beland in Frankrijk en zijn grote schrijvers uit 2004, een leuk boek is dat geworden. In Lege stad (2014) heb ik geprobeerd al mijn herinneringen aan de eerste zeven jaren van mijn leven op papier te krijgen, een pereciaans project dat ook aardig gelukt is. Vind ikzelf.’
Een zwaartepunt uit Luijters’ oeuvre is In Memoriam (2012), een meer dan duizend pagina’s tellend overzichtswerk met korte biografieën van alle Nederlandse kinderen die tijdens de Holocaust zijn vermoord. ‘Dat hoort voor mijn gevoel erg bij de roman en de poëzie die ik over hetzelfde onderwerp heb geschreven,’ zegt Luijters. ‘In Memoriam heeft achttienduizend vermoorde Joodse kinderen iets van hun identiteit teruggeven. Onlangs vertelde iemand me dat zij het boek tijdens de Dodenherdenking altijd opengeslagen voor het raam zet om de kinderen te herdenken. Dat bevestigt voor mij: In Memoriam gaat niet meer weg.’
‘Ik schrijf nog steeds iedere dag. Verder lees ik veel, ik maak wandelingetjes door de tuin, kijk The Sopranos’
En daarnaast? Hoe kijkt Luijters terug op zijn oeuvre, hoe voelt hij zich überhaupt nu hij weet dat hij niet lang meer zal leven? Betrekkelijk goed, luidt het antwoord. Hij heeft net weken doorgebracht in zijn tweede huisje in Schagerbrug, Noord-Holland. Hij tenniste tot kortgeleden regelmatig. ‘En ik schrijf nog steeds iedere dag. De laatste maanden heb ik een heleboel dingen afgemaakt, onder andere een nieuwe roman, en een biografisch boek over Andréas der Mouw en zijn pleegdochter. Nu probeer ik mijn vertaling van ‘Notes’ af te ronden, een lang gedicht van Arthur Cravan. Verder lees ik veel, ik maak wandelingetjes door de tuin, kijk The Sopranos. Ik ben blij dat ik van iedere vorm van behandeling heb afgezien. Je kunt je afvragen hoe mijn afgelopen maanden waren geweest als ik wel chemotherapie had gehad. Veel minder prettig, denk ik. Maar ik voel me natuurlijk niet helemaal goed. Elke paar weken ga ik ietsje achteruit. Tennissen is nu alweer een tijdje terug, helaas.’
Het zelfportret van Lidy van Marissing: ‘Mensje van Keulen zei: je staat naakt in De Revisor, hahaha!’
Ook is Luijters bezig met wat hij ‘voorbereidingen’ noemt. Zijn vrouw is nog kerngezond, ‘die kan nog jaren door’. Hij ordent papieren en manuscripten zodat zij dingen desgewenst kan terugvinden. Al met al is hij ‘een beetje een rare schrijver’ geworden, zegt hij over zichzelf. ‘Ik kreeg nooit goede kritieken en vond ook niet veel lezers. Toch zijn uitgevers mijn werk altijd blijven publiceren, ik denk omdat ze mijn plezier zien. En de liefde die ik in mijn schrijven stop. Altijd weer. Dan was ik bijvoorbeeld met zoveel genoegen gedichten van Maurice Blanchard aan het vertalen, ook al zat daar niemand op te wachten.’ Of hij dat gebrek aan een groot publiek weleens erg heeft gevonden? ‘Het is zoals het is. Het is niet erg. Maar ik had het ook niet erg gevonden als er van ieder boek duizend exemplaren meer waren verkocht.’ En die zes andere boeken die hij tijdens de coronaperiode schreef? ‘Ik weet niet hoe het die zal vergaan, maar ik heb zo mijn twijfels of die ooit gaan verschijnen.’
Toen hij dat minimalistische zelfportret tekende, was Luijters 34 jaar. Als hij nu naar dat silhouet van zwarte lijntjes kijkt, zij aan zij met de spreeuw, ziet hij ‘een kwetsbare tekening van iemand die niet kan tekenen, maar het toch doet’. ‘En hoewel ik niet kan tekenen heb ik daarna ook twee strips gepubliceerd, over een varkentje dat – uiteraard – Knor heet,’ zegt hij. ‘Die onverschrokkenheid heb ik altijd gehad. Daarom schreef ik ook in zoveel genres.’
‘Krabbé vind ik verreweg de beste schrijver van mijn generatie – al werd hij toen niet gevraagd voor dat zelfportret. Belachelijk, hè?’
‘Kijk,’ gaat hij verder. ‘Toen ik begon was het net de tijd van de ‘Nieuwe Wartaal’, zoals Peter Andriesse het noemde. Jacq Vogelaar, Lidy van Marissing en anderen van wie ik de namen ben vergeten, schreven volstrekt onbegrijpelijk proza over het schrijven van proza, metaproza heette het. Ze wilden alle andere vormen van proza verbieden. Dat lukte natuurlijk niet, en er ontstond een tegenbeweging met Mensje van Keulen, Hans Vervoort, Jan Donkers, enzovoorts. En daar viel ik onder. Zonder ons daar verder over uit te spreken, pleitten we voor ideologievrije leesbaarheid. Veel heeft het allemaal niet opgeleverd. Op Mensje en Tim na is die hele generatie in de marge beland. Krabbé vind ik verreweg de beste schrijver van mijn generatie – al werd hij toen niet gevraagd voor dat zelfportret. Belachelijk, hè? Ik vroeg hem er ooit naar. “Voor die lui van Revisor ben ik helemaal geen schrijver,” zei hij. Verbijsterend!’
Luijters is weinig te spreken over de huidige Nederlandse literatuur. ‘Na Hermans en Reve is er niet veel bijzonders gebeurd in de vaderlandse letteren. Mensen als Zwagerman of Van der Heijden kun je niet met Reve of Hermans vergelijken. En Grunberg? Laat me niet lachen. Wat er vandaag de dag gebeurt, qua spoken word en genderproza en zo, komt op me over als volstrekt belachelijk.’ Maar ja, verzucht hij, ‘de dingen gaan zoals ze gaan. En meestal weten de dingen wat goed voor je is, heb ik in de loop van mijn leven gemerkt.’
Al pratend blikt Luijters opnieuw terug, kalm en helder. Het kost hem geen grote inspanning, misschien omdat hij er de afgelopen tijd sowieso mee bezig is. ‘Ik heb veel boeken geschreven die ik echt wilde schrijven, mijn geliefde heeft een mooie tuin gemaakt en samen hebben we een prachtig kind en kleinkind. En onze liefde… beter kan het niet. Toen ik gedichten begon te schrijven, wist ik dat niemand op mijn eerste gedicht zat te wachten. Ik wist ook, zoals iedereen die schrijft, dat het opsturen heel kwetsbaar was, en als het geweigerd werd, zou ik misschien wel nooit meer een gedicht schrijven – of een verhaal, een artikel, een boek. En toch stuurde ik het op, allemaal. Zo deed ik het steeds: gewoon durven. En vaak heeft dat goed uitgepakt. En het heeft ervoor gezorgd dat ik mijn verblijf op aarde als, ja, als geslaagd durf te beschouwen.’
